Nieprzyjemne uczucie palenia i pieczenia w przełyku, które nasilają się po posiłku to powszechnie znane dolegliwości określane jako zgaga. Objawy te wywołane są przez zarzucanie treści żołądkowej do przełyku na skutek wielu czynników, tj. refluks żołądkowo - przełykowy, niewłaściwa dieta, nadwaga. Problem ten często dotyka również kobiet w ciąży. Jak łagodzić objawy zgagi? Jakie nowoczesne rozwiązania terapeutyczne pozwolą szybko ukoić pieczenie w przełyku, czy kwaśne odbijanie?
Spis treści:
- Czym jest zgaga i jak powstaje?
- Jakie są najczęstsze przyczyny zgagi?
- Ból podczas przełykania i inne objawy zgagi
- Diagnostyka zgagi i jej powikłań
- Leczenie zgagi- dostępne preparaty na zgagę
- Domowe sposoby na zgagę
- Zgaga przewlekła- możliwe powikłania
Czym jest zgaga i jak powstaje?
Zgaga (Pyrosis) to uczucie palenia i pieczenia, które lokalizuje się w klatce piersiowej i przełyku oraz za mostkiem. Niekiedy dolegliwości te dochodzą aż do gardła. Mechanizmem odpowiedzialnym za pojawienie się nieprzyjemnych symptomów zgagi jest dysfunkcja dolnego zwieracza przełyku. Jest to mięsień, który rozkurcza się, gdy jedzenie przesuwa się z przełyku do żołądka. Natomiast do jego skurczu dochodzi w momencie gdy jedzenie trafia do żołądka, co zabezpiecza przed cofaniem się kwaśnej treści żołądkowej. Zaburzenie tej funkcjonalności sprawia, że kwas żołądkowy przedostaje się w wyższe partie przewodu pokarmowego. Kwas solny i pepsyna zawarte w treści żołądkowej uszkadzają nabłonek przełyku, co ułatwia penetrację tych żrących substancji w głębsze warstwy śluzówki i drażnienie receptorów bólowych. Powstają nadżerki, jako objaw zapalenia przełyku. Pacjent odczuwa nieprzyjemne pieczenie i ból. Takie zarzucanie treści żołądkowej określane jest jako refluks żołądkowo - przełykowy.
Pojedynczy przypadek zgagi najprawdopodobniej ma związek z nieprawidłowym odżywieniem, czy też stylem życia. Wprowadzenie modyfikacji dietetycznych, spożywanie posiłków w odpowiednim czasie, spokojnie, unikanie leżenia bezpośrednio po jedzeniu, czy eliminacja używek pozwalają szybko załagodzić typowe objawy zgagi. Natomiast znacznie większy problem stanowi zgaga przewlekła. Wymaga ona odpowiedniej diagnostyki i analizy ewentualnych dodatkowych dolegliwości. Tylko znalezienie przyczyny powstawania zgagi pozwoli na jej właściwe leczenie.
Jakie są najczęstsze przyczyny zgagi?
Przyczyny zgagi mogą mieć związek zarówno z czynnikami na które mamy wpływ, tj. dieta, używki, styl życia, jak również z dysfunkcjami przewodu pokarmowego.
Choroba refluksowa przełyku (GERD) i inne czynnościowe przyczyny zgagi
Zgaga to charakterystyczny objaw choroby refluksowej przełyku znanej jako GERD- gastroesophageal reflux disease. Szacuje się, że choroba ta dotyka nawet 10-20% populacji w krajach rozwiniętych. Znacznie obniża ona jakość życia pacjentów i stanowi spore obciążenie dla budżetu krajowego, ponieważ pacjenci z objawami choroby refluksowej coraz częściej pojawiają się w gabinetach lekarskich. Co więcej, z roku na rok liczba osób z objawami GERD rośnie. Wzrost ten wynosi około 4 punkty procentowe, podobnie jak wskaźnik otyłości. Nie tylko zbyt wysoka masa ciała stanowi czynnik ryzyka zgagi. Wśród czynników predysponujących do wystąpienia choroby refluksowej przełyku wyróżnia się również:
- Zaburzenia funkcji LES (dolnego zwieracza przełyku),
- Spowolnienie opróżniania żołądka, co sprzyja zaleganiu treści pokarmowej (gastropareza- zaburzenie motoryki żołądka),
- Zaburzenia motoryki przełyku, które prowadzą do dysfunkcji czynności skurczowej przełyku, co uniemożliwia właściwe przechodzenie pokarmu do żołądka,
- Upośledzenie klirensu przełykowego, czyli zdolności przełyku do usuwania treści z żołądka, która została do niego zarzucona,
- Przepuklina rozworu przełykowego- schorzenie, w którym fragment żołądka przedostaje się do klatki piersiowej przez otwór w przeponie zwany rozworem przełykowym,
- Brak odpowiedniej integralności komórek błony śluzowej przełyku,
- Ciąża.
Również inne dysfunkcje w obrębie przewodu pokarmowego mogą prowadzić do wystąpienia zgagi. Są to m.in. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie błony śluzowej żołądka, w tym wywołane zakażeniem H. pylori, czy problemy z drożnością dróg żółciowych. Zgaga występuje również w przypadku nadwrażliwości przełyku, bez innej wyraźnej przyczyny.
Co może wywoływać zgagę? Uczucie pieczenia po posiłku i niewłaściwy styl życia
Czynniki ryzyka zgagi to również błędy dietetyczne. Znaczenie ma zarówno rodzaj spożywanych potraw, jak i sposób ich jedzenia. Zgaga występuje po zjedzeniu tłustych, smażonych, ostrych i kwaśnych posiłków, jak również po wypiciu kawy, czy alkoholu. Problem może nasilać spożywanie dużych porcji na raz, co prowadzi do rozciągnięcia ścian żołądka i rozluźnienia dolnego zwieracza przełyku, jak również objadanie się przed snem. Także palenie tytoniu może wywoływać zgagę, jak i stres oraz napięcie, które mają wpływ na pracę układu pokarmowego. Warto mieć na uwadze, że również niektóre leki, które stosuje się w przypadku chorób przewlekłych, mogą nasilać objawy zgagi. Są to m.in. niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, w tym kwas acetylosalicylowy, stosowany w profilaktyce przeciwzakrzepowej, doustne środki antykoncepcyjne, leki hipotensyjne i farmaceutyki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca. Wszystkie te czynniki powodują nadkwaśność, czyli nadmierne wydzielanie kwasu solnego, który z kolei osłabia mechanizmy obronne, m.in. wpływając na obniżenie funkcjonalności LES i ułatwia cofanie się treści żołądkowej.
Częste występowanie zgagi w ciąży- przyczyny
Objawy zgagi pojawiają się niemal na każdym etapie ciąży. W pierwszym trymestrze na skutek zwiększonej ilość progesteronu i estrogenów dochodzi do rozluźnienia mięśni gładkich przewodu pokarmowego, w tym wspomnianego już zwieracza dolnego przełyku. Jego dysfunkcja sprawia, że kwaśny sok żołądkowy cofa się i powoduje drażnienie śluzówki przełyku oraz nieprzyjemne uczucie palenia. Z kolei w II i III trymestrze ciąży powodować zgagę może powiększająca się macica, która generuje ucisk na żołądek i sprzyja mechanicznemu wypychaniu treści pokarmowej w stronę przełyku. Zgaga to bez wątpienia jeden z bardziej uciążliwych dolegliwości ciążowych, tym bardziej że przyszła mama, aby je załagodzić, może jedynie unikać pokarmów i napojów, które nasilają u niej objawy, a także korzystać z niektórych domowych sposobów na zgagę. Gdy dolegliwości są mocno nasilone, ciężarna może stosować również niektóre leki zobojętniające kwas żołądkowy oraz ograniczające jego wydzielanie. Kwestię tą warto jednak skonsultować z lekarzem.
Ból podczas przełykania i inne objawy zgagi
Symptomy zgagi nasilają się zwykle 30-60 minut po posiłku, jak również w pozycji leżącej. Zalicza się do nich zarówno dolegliwości związane z podrażnieniem i zapaleniem przełyku, jak również atypowe objawy zgagi, tzw. pozaprzełykowe. W przypadku wystąpienia innych niepokojących dolegliwości konieczna jest szybka konsultacja z lekarzem, ponieważ mogą one wskazywać na znacznie poważniejszy problem zdrowotny. Warto mieć na uwadze, że nawet ok. 50% przypadków GERD przebiegających z zapaleniem przełyku może przebiegać całkowicie bezobjawowo lub symptomy choroby są mało specyficzne i nie wskazują na typowy problem gastryczny.
Typowe objawy zgagi związane z GERD
Najczęstsze objawy zgagi zgłaszane przez pacjentów cierpiących na chorobę refluksową przełyku to:
- Cofanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku (kwaśne regurgitacje),
- Dysfagia, czyli problemy z przełykaniem,
- Ból, uczucie palenia i pieczenia w klatce piersiowej,
- Ból i uczucie pieczenia w nadbrzuszu,
- Nadmierne wydzielanie śliny,
- Nudności i uczucie ciężkości po posiłku,
- Kwaśne lub gorzkie odbijanie.
Najczęstsze objawy zgagi pozaprzełykowe
W przebiegu choroby pojawiają się również mniej typowe objawy refluksu żołądkowo - przełykowego. Wynikają one przede wszystkim z drażnienia dróg oddechowych przez kwaśną treść żołądkową. Zalicza się do nich głównie:
- Chrypkę i chrząkanie, zwłaszcza rano po przebudzeniu,
- Przewlekły kaszel,
- Duszności, świszczący oddech, co może naśladować objaw astmy,
- Uczucie „guli” w gardle,
- Nawracające stany zapalne gardła, krtani, zatok,
- Pogorszenie jakości snu.
Alarmowe objawy zgagi wymagające szybkiej konsultacji lekarskiej
Zdecydowanie najbardziej niepokojące są tzw. red flags, czyli alarmowe objawy zgagi. Wymagają one natychmiastowej konsultacji z lekarzem, najlepiej gastroenterologiem i wykonania niezbędnych badań diagnostycznych, w tym gastroskopii. Mogą one wskazywać na znacznie poważniejsze problemy zdrowotne, m.in. nowotwór przełyku, chorobę wrzodową, czy uznany za stan przedrakowy przełyk Barretta, kiedy to komórki śluzówki dolnej części przełyku ulegają zmianom i przypominają komórki wyściełające jelito cienkie. Najbardziej niepokojące dolegliwości, które mogą współwystępować ze zgagą to:
- Zaburzenia połykania, jak również ból nasilający się podczas połykania,
- Krwawienie z przewodu pokarmowego,
- Niezamierzona utrata masy ciała,
- Ból brzucha wybudzający ze snu.
Konsultacji z lekarzem specjalistą wymaga również utrzymywanie się objawów choroby refluksowej mimo wdrożenia leczenia inhibitorami pompy protonowej, jak również wystąpienie dolegliwości u osób po 50. roku życia, bez epizodów zgagi w przeszłości.
Diagnostyka zgagi i jej powikłań
Rozpoznanie choroby refluksowej rozpoczyna się od przeprowadzenia wywiadu przez lekarza. Ważne są okoliczności występowania dolegliwości, jak również ich częstotliwość i stopień nasilenia. Są to bardzo ważne informacje pozwalające ukierunkować dalsze postępowanie, które inaczej będzie wyglądało, gdy problem stanowi zgaga sporadyczna, a inaczej w przypadku zgagi przewlekłej, dużo zależy również od przyczyny powstawania zgagi. Jeśli u pacjenta nie występują objawy alarmowe, zwykle na 8 tygodni wdrażana jest dietoterpia, modyfikacja stylu życia oraz leki z grupy inhibitory pompy protonowej- omeprazol lub pantoprazol. W przypadku gdy zaordynowane leczenie nie przynosi oczekiwanych efektów lub w pacjenta występują objawy alarmowe prowadzona jest dokładniejsza diagnostyka. Ważnym badaniem obrazowym jest gastroskopia, czyli endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego. Badanie polega na wsunięciu giętkiej rurki wyposażonej w kamerę do gardła, a następnie przez kolejne odcinku układu pokarmowego, aż do dwunastnicy. W trakcie badania nie tylko uzyskuje się obraz śluzówki układu pokarmowego, ale również można pobrać wycinki, w celu ich późniejszej oceny histopatologicznej. Badanie jest wykonywane w znieczuleniu i trwa zwykle około 30 minut. Inne wykorzystywane metody diagnostyczne to 24-godzinne monitorowanie pH przełyku lub manometria, pozwalająca zobrazować pracę przełyku.
Leczenie zgagi- dostępne preparaty na zgagę
Terapia zgagi obejmuje nie tylko stosowanie leków zobojętniających kwas żołądkowy lub ograniczających jego wydzielanie, ale również zmiany w diecie i stylu życia. Ważne jest także znalezienie przyczyny problemu i jeśli jest to możliwe jego wyeliminowanie. Tylko kompleksowe podejście do leczenia pozwoli skutecznie poprawić komfort życia pacjenta i trwale ograniczyć objawy GERD.
Inhibitory pompy protonowej (IPP)
IPP to najskuteczniejsza klasa leków obniżających poziom kwasu solnego w żołądku. Ograniczają one wydzielanie kwasu żołądkowego, a tym samym osłabiają jego drażniące działanie na śluzówkę przełyku. Pierwszym lekiem z tej grupy zatwierdzonym do leczenia objawów GERD jest omeprazol. Jest najczęściej wybieranym farmaceutykiem w praktyce klinicznej, dobrze tolerowanym przez pacjentów i charakteryzującym się wysokim profilem bezpieczeństwa. Zwykle występuje on w formie kapsułek dojelitowych, co umożliwia uwalnianie substancji czynnej w jelicie cienkim, gdzie pH wzrasta, zabezpieczając ją tym samym przed rozkładem. Wydłuża to jednak początek działania leku. Alternatywą od niedawna dostępną na rynku jest połączenie niepowlekanego omeprazolu wraz z wodorowęglanem sodu, co zapewnia jego szybsze uwalnianie i wchłanianie oraz zabezpiecza przed rozkładem substancji czynnej w kwaśnym pH żołądka. Przykładem leku tego typu jest dostępny bez recepty Helicid Rapid. Dla doświadczonego i świadomego pacjenta, który od lat zmaga się z problemem zgagi, na rynku dostępny jest również lek z omeprazolem w tradycyjnej formie kapsułek dojelitowych- Helicid Max.
Leki zobojętniające kwas żołądkowy
Jako środki wspomagające leczenie nadkwaśności żołądka stosuje się leki zobojętniające kwas solny. Po zastosowaniu zwykle przynoszą one szybką ulgę, ale problem stanowi ich krótki czas działania. Zwykle są to wodorowęglany, wodorotlenki, sole magnezu i glinu oraz inne substancje o działaniu zasadowym. Przykładem soli, która szybko neutralizuje kwaśne pH w żołądku jest wodorowęglan sodu. Nie tylko wykazuje on szybki początek działania, neutralizując kwas żołądkowy zaledwie w 5 minut, ale jest to znana od lat, dobrze przebadana molekuła, o wysokim profilu bezpieczeństwa. Co więcej, ze względu na swoją efektywność jest nadal obiektem zainteresowania badaczy i wchodzi na rynek w nowej postaci i innowacyjnej formulacji.
Nowoczesne rozwiązania pozwalające szybko łagodzić objawy zgagi
Jak w łagodzeniu objawów zgagi sprawdzi się omeprazol o szybkim uwalnianiu w połączeniu z wodorowęglanem sodu? Warto wrócić uwagę na 3 główne korzyści:
- Szybkie neutralizowanie kwaśnego pH żołądka- zaledwie w 5 minut od zastosowania leku,
- Ochrona omeprazolu przed rozkładem w niskim pH,
- Umożliwienie szybkiego wchłaniania niepowlekanego omeprazolu- nawet 8 razy szybciej niż w przypadku tradycyjnych form leków z omeprazolem.
Jak pokazują badania maksymalne stężenie omeprazolu osiągnięto już w ciągu 30 minut po podaniu leku Helicid Rapid, czyli w czasie, w którym rozpoczęło się wchłanianie standardowego preparatu w formie kapsułki dojelitowej. Co więcej, poranne podawanie omeprazolu w połączeniu z wodorowęglanem sodu wiąże się z dużą kontrolą kwasowości poposiłkowej w ciągu dnia. Natomiast podawanie wspomnianego leku przed snem zapewnia lepszą kontrolę nocnej nadkwaśności niż podawanie pantoprazolu w tradycyjnej formie raz dziennie przed kolacją.
Choć zwykle leki z grupy antagonistów receptorów H2, ograniczające wydzielanie kwasu żołądkowego- Famotydyna, są ordynowane w przypadku nocnej zgagi. Nowa formulacja preparatu z omeprazolem wydaje się być dla nich potencjalną alternatywą.
Preparaty na zgagę w ciąży- bezpieczne i skuteczne rozwiązania
Częsta zgaga w ciąży potrafi obniżyć komfort życia. W przypadku ciężarnych najlepiej unikać czynników, które mogą nasilać objawy zgagi, jak również wspomagać się bezpiecznymi domowymi sposobami. Ważna jest także odpowiednia dieta przy zgadze w ciąży. Jeśli modyfikacje żywieniowe, jak również unikanie czynników ryzyka nie pomagają, przyszła mama może sięgać po niektóre leki na zgagę. Bezpieczny jest m.in. inhibitor pompy protonowej- omeprazol w dawce 10 mg (Helicid control), jak również niektóre preparaty z wodorowęglanem sodu- substancją o działaniu zobojętniającym.
Domowe sposoby na zgagę
Leki stosowane w GERD, które ograniczają lub zobojętniają kwas solny w żołądku, działają jedynie na objaw choroby, nie zaś na jej przyczynę. Często to niewłaściwa dieta, sięganie po używki, czy otyłość są czynnikami ryzyka refluksu. Ich eliminacja, wraz z odpowiednim leczeniem pozwolą na trwałe złagodzenie objawów choroby refluksowej.
Jak modyfikacja stylu życia wpływa na występowanie zgagi?
Nadwaga i otyłość zwiększają ciśnienie śródbrzuszne, co osłabia dolny zwieracz przełyku i ułatwia cofanie się treści żołądkowej. Już nawet niewielka utrata wagi może znacząco zmniejszyć objawy zgagi. Dlatego warto walczyć z nadwagą i zadbać o regularną aktywność fizyczną oraz zdrową i zbilansowaną dietę uwzględniającą deficyt kaloryczny. Zarzucanie treści pokarmowej do przełyku nasila się w pozycji leżącej, dlatego należy unikać kładzenia się zaraz po jedzeniu. Najlepiej spać w uniesioną o ok. 20 cm poduszką. Wykonywanie ćwiczeń lub intensywna aktywność po jedzeniu również nie są wskazane. Warto mieć na uwadze, że nikotyna osłabia dolny zwieracz przełyku oraz zwiększa wydzielanie kwasu solnego, z kolei alkohol dodatkowo drażni śluzówkę żołądka. Rezygnacja z używek pozwoli ograniczyć objawy refluksu. Ponadto noszenie luźnych ubrań będzie lepszym wyborem niż obcisłe spodnie, ponieważ ściśnięcie w pasie zwiększa ciśnienie w żołądku i sprzyja zarzucaniu treści żołądkowej. Ważne jest także ograniczanie stresu i łagodzenie napięcia nerwowego, które sprzyjają zaburzeniom żołądkowym i problemom trawiennym.
Dieta na zgagę - co jeść a czego unikać przy zgadze?
Wiele produktów spożywczych może nasilać objawy zgagi, więc w codziennym menu lepiej ich unikać:
- Tłustych i smażonych potraw,
- Kawy, czekolady, alkoholu, mięty i napojów gazowanych,
- Ostrych i kwaśnych produktów (np. przecier pomidory, cytrusy, chilli).
Warto zadbać również o wielkość porcji i częstotliwość ich spożywania. Zdecydowanie lepiej jeść małe posiłki, ale częściej, tj. 4-5 razy dziennie, ostatni posiłek spożywając 3 godziny przed snem.
Zioła i naturalne środki pomagające łagodzić objawy zgagi
Wspomagająco w ładzeniu objawów refluksu sprawdzą się ziołowe mieszanki zawierające rośliny o działaniu ochronnym na śluzówkę przewodu pokarmowego, regenerującym, przeciwzapalnym, łagodzącym, powlekającym, jak również takie, które wspomagają trawienie i działają uspokajająco. Popularne zioła na refluks, które można stosować w formie naparów do picia to: prawoślaz lekarski, melisa, siemię lniane, lukrecja gładka, rumianek pospolity, imbir, kminek i babka płesznik. W łagodzeniu objawów zgagi sprawdzi się również sok z pigwy, czy aloesu.
Ciąża a zgaga- naturalne rozwiązania dla przyszłych mam
Mówi się, że każda przyszła mama ma swój własny sposób na zgagę. Podstawą jest unikanie produktów nasilających objawy, tj. kawa, słodycze, czy ciężkostrawne potrawy. W razie ich wystąpienia można wspomagać się migdałami lub wypić napar z imbiru, siemienia lnianego, bądź mleko. Dla przyszłych mam zaleca się również inne działania profilaktyczne jak spanie z uniesioną głową i unikanie ciasnych ubrań.
Zgaga przewlekła- możliwe powikłania
Zgaga przewlekła to poważny problem zdrowotny, który powinien podlegać odpowiedniej diagnostyce i leczeniu. W innym wypadku będzie prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych:
- Zapalenie przełyku,
- Owrzodzenia i nadżerki przełyku, a nawet krwawienia,
- Pozapalne zwężenie światła przełyku,
- Przełyk Barretta- zmiana przednowotworowa,
- Nowotwór przełyku.
Zgaga to nieprzyjemna dolegliwość zwykle związana z chorobą refluksową przełyku. Zgaga sporadyczna może być leczona za pomocą dostępnych bez recepty środków zobojętniających kwas żołądkowy lub ograniczających jego wydzielanie. Warto sięgać po sprawdzone i przebadane molekuły. Niewątpliwie wśród dostępnych na rynku leków wyróżnia się połączenie niepowlekanego omeprazolu z wodorowęglanem sodu, co warunkuje szybkie łagodzenie objawów zgagi i długotrwałe działanie oraz bezpieczeństwo stosowania. W przypadku zgagi przewlekłej konieczna jest dogłębna diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia, aby uniknąć potencjalnych powikłań i poprawić komfort życia pacjenta.
