Za rozwój łupieżu pstrego odpowiada nadmierna aktywność grzybów, które naturalnie występują na powierzchni skóry u zdecydowanej większości osób. Jakie czynniki sprzyjają ich nasilonemu rozmnażaniu i tym samym przyczyniają się do wystąpienia tej choroby? Jakie objawy powoduje łupież pstry i jak przebiega jego leczenie? Dowiedz się też, dlaczego preferowana jest terapia miejscowa i w jakich przypadkach wdrażane do leczenia są preparaty doustne!
Spis treści:
- Łupież pstry – co to za choroba?
- Charakterystyczne objawy łupieżu pstrego
- Diagnostyka łupieżu pstrego- ocena zmian skórnych
- Metody leczenia łupieżu pstrego
- Nawroty łupieżu pstrego, profilaktyka choroby
- Łupież pstry a łuszczyca i inne choroby skóry
- Łupież pstry u dzieci – charakterystyka choroby i jej leczenie
Łupież pstry – co to za choroba?
Łupież pstry (PV - Pityriasis versicolor) to dość częsta, ale jednocześnie łagodna choroba skóry o podłożu grzybiczym. Może rozwinąć się u pacjentów w każdym wieku, choć najczęściej rozpoznawana jest wśród osób w wieku nastoletnim i młodych dorosłych. Tropikalny klimat sprzyja jej występowaniu. Łupież pstry występuje zdecydowanie częściej wśród mieszkańców terenów o dużej wilgotności powietrza, na których panują wysokie temperatury niż u osób zamieszkujących zimniejsze obszary.
Charakterystyczny plamy na skórze pojawiające się w przebiegu łupieżu pstrego mogą powodować dyskomfort u pacjenta oraz obniżać jego poczucie własnej wartości. Choroba ta na szczęście dość łatwo poddaje się leczeniu. W terapii wykorzystuje się różne preparaty, w tym m.in. leki przeciwgrzybicze takie jak Nizoral krem 30 g z ketokonazolem czy Versic emulsja z piroktonem olaminy. Leczenie choroby zostało omówione w dalszej części artykułu. Warto dodać, że choć łupież pstry należy do schorzeń, które są stosunkowo łatwe w leczeniu, dość często dochodzi do jego nawrotu. Z tego względu ważne jest poznanie metod profilaktyki, które pomogą ograniczyć częstość ponownego występowania objawów łupieżu pstrego.
Przyczyny łupieżu pstrego- rola grzybów Malassezia
Łupież pstry wynika przede wszystkim z nadmiernego rozwoju grzybów Malassezia. Grzyby te występują naturalnie na skórze większości osób. U zdrowych osób, u których mikrobiota skóry, czyli wszystkie zasiedlające ją mikroorganizmy, pozostaje w równowadze, grzyby te nie wywołują choroby. Jednak pod wpływem pewnych, sprzyjających ich namnażaniu warunków, dochodzi do ich nadmiernego rozwoju. W efekcie może rozwinąć się choroba dermatologiczna. Grzyby z rodzaju Malassezia powodują nie tylko łupież pstry, ale również zapalenie mieszków włosowych. Wpływają też na występowanie i przebieg innych chorób skóry.
Rodzaj Malassezia obejmuje kilkanaście gatunków grzybów. W kontekście omawianego schorzenia największe znaczenie mają głównie 3 z nich: gatunek Malassezia furfur, gatunek Malassezia globosa i Malassezia sympodialis. Grzyby te mogą występować na skórze w dowolnej części ciała, choć ich największe natężenie obserwuje się w obszarach z dużą ilością gruczołów łojowych.
Łupież pstry- czynniki ryzyka
Jak zostało wspomniane, łupież pstry rozpoznaje się częściej na terenach o wysokiej temperaturze i dużej wilgotności powietrza. Takie warunki sprzyjają bowiem nadmiernemu rozwojowi grzybów. Szacuje się, że łupież pstry rozpoznaje się nawet u 30-40% mieszkańców tropików, podczas gdy odsetek ten w klimacie umiarkowanym wynosi jedynie ok. 1-4%. Pozostałe czynniki ryzyka, które sprzyjają rozwojowi tego zakażenia grzybiczego to:
- nasilona produkcja łoju - łupież pstry występuje głównie u nastolatków oraz młodych dorosłych, ponieważ w tym okresie życia aktywność gruczołów łojowych jest największa. Nie obserwuje się różnic w częstości występowania tego schorzenia u kobiet i mężczyzn,
- zaburzenia układu odpornościowego - przy osłabionej odporności może dojść do zaburzenia mikrobioty skóry, co prowadzi do nadmiernego rozwoju obecnych na jej powierzchni gatunków grzybów. Łupież pstry rozwija się częściej wśród osób zakażonych wirusem HIV, a także pacjentów przyjmujących leki immunosupresyjne (osłabiające funkcjonowanie układu odpornościowego),
- zaburzenia hormonalne powodujące nasiloną aktywność gruczołów łojowych,
- niedożywienie.
Charakterystyczne objawy łupieżu pstrego
Łupież pstry wywołuje charakterystyczne pstre plamy, które pojawiają się zazwyczaj na górnej części pleców, klatki piersiowej oraz na szyi i karku. W tych obszarach jest bowiem większe zagęszczenie gruczołów łojowych. Rzadziej łupież pstry rozwija się w obrębie ramion, ud lub brzucha. Łupież pstry w przypadku dzieci obserwowano również na skórze twarzy. Warto jednak podkreślić, że jest on bardzo rzadko rozpoznawany u małych pacjentów.
Sama nazwa tej choroby skóry "łupież pstry" pochodzi od pstrokatych, różnej wielkości zmian o odmiennym zabarwieniu, które tworzą na skórze pewnego rodzaju mozaikę.
Przebieg łupieżu pstrego
Łupież pstry powoduje wystąpienie zmian, które mogą mieć różne odcienie. Początkowo są to zazwyczaj różowe plamy, które z czasem zmieniają swoje zabarwienie na żółtawe lub brązowawe. Pod wpływem słońca zmiany te stają się bardziej widoczne. Zdrowa skóra pokryta jest bowiem opalenizną, a zmiany chorobowe nadal pozostają jasne. Grzyby odpowiedzialne za rozwój choroby, wytwarzając kwas azelainowy, blokują produkcję melaniny, co wpływa na brak opalenizny w zajętych obszarach skóry. Czasami pacjenci myślą, że nierówno się opalili, podczas gdy jaśniejsze plamy w rzeczywistości są objawem grzybicy skóry.
Spotkać się można z podziałem łupieżu pstrego na różne postacie choroby. Postać 1 to ta najbardziej typowa, w której zmiany skórne pojawiają się głównie w górnej części tułowia i mogą się ze sobą zlewać. 2 postać rozpoznawana jest, gdy łupież pstry powoduje wystąpienie plam w okolicach z fałdami skórnymi. Mogą one pojawić się na twarzy lub na kończynach. Ta postać choroby dotyczy przede wszystkim osób z zaburzeniami odporności. W 3 postaci plamy łupieżu pstrego obejmują skórę wokół mieszków włosowych, przez co trudno może być rozróżnić łupież pstry od zapalenia mieszków. Wyróżniana jest też postać 4, w której przebiegu na tułowiu pojawiają się niewielkie. liczne guzki o czerwono-brązowym zabarwieniu.
Charakterystyczne pstre plamy i inne typowe symptomy choroby
Charakterystyczne plamy łupieżu pstrego mają tendencję do łuszczenia. Na powierzchni zmian można zauważyć łuski lub blaszki. Nie zawsze są one jednak widoczne na pierwszy rzut oka. Czasami łatwiej jest je zauważyć dopiero pod wpływem naciągnięcia skóry lub w sytuacji, w której doszło do jej uszkodzenia/rozdrapania. Czy łupież pstry wywołuje świąd? Swędzenie zmian skórnych nie jest typowym objawem tej choroby. Świąd występuje rzadko, a jeśli już się pojawia, najczęściej ma niewielkie nasilenie. Silniejsze swędzenie obserwuje się u osób przebywających w gorącym, wilgotnym klimacie.
Pokrywające ciało plamy łupieżu pstrego mogą być przyczyną dyskomfortu pacjenta. Dotyczy to zwłaszcza tej grupy chorych, u których zmiany skórne obejmują odkryte części ciała lub są bardzo rozlane i zajmują znaczną powierzchnię skóry. Warto dodać, że po wprowadzeniu skutecznego leczenia np. z wykorzystaniem klotrimazolu w płynie (np. Clotrimazolum Medana płyn 15 ml) lub leku przeciwgrzybiczego w kremie (np. Clotrimazolum Ziaja krem 20 g), choć zmiany zaczynają ustępować, a łuski zanikają, przebarwienia mogą utrzymywać się na skórze jeszcze przez kilka kolejnych tygodni lub miesięcy.
U części osób łupież pstry wywołuje również przejściowe wypadanie włosów w obszarach objętych zmianami. Można więc zauważyć ich przerzedzenie się w okolicy tułowia, brzucha lub w obrębie brody u mężczyzn.
Diagnostyka łupieżu pstrego- ocena zmian skórnych
W klasycznym przebiegu choroby symptomy łupieżu pstrego są na tyle charakterystyczne, że choroba ta rozpoznana może zostać jedynie na podstawie dokładnego przejrzenia się zmianom przez lekarza. Różnej wielkości plamy łupieżu pstrego, o różnym zabarwieniu, pokryte drobnymi łuskami lub blaszkami są bardzo typowym symptomem tego schorzenia. Rozpoznanie można potwierdzić, wykonując badanie pod mikroskopem. Polega ono na pobraniu łusek od pacjenta, które następnie nasączane są wodorotlenkiem potasu. Pod mikroskopem zauważyć można wówczas skupiska grzybów.
Nie zawsze choroba ta ma na tyle charakterystyczny przebieg, że postawienie prawidłowej diagnozy może nie wymagać dodatkowych badań. Jeżeli lekarz ma wątpliwości co do źródła pojawiających się objawów, może zlecić badanie z wykorzystaniem lampy Wooda. O dodatnim wyniku badania świadczy żółtawa fluorescencja. Choć badanie przy użyciu lampy Wooda jest bezpieczne i nieinwazyjne, wykazano, że nie wszystkie gatunki grzyba Malassezia produkują związki, które odpowiadają za pojawienie się fluorescencji. Uzyskanie ujemnego wyniku nie jest więc jednoznaczne z brakiem choroby. Badanie to może natomiast pomóc potwierdzić jej rozpoznanie. Fluorescencja pojawia się u mniej niż połowy pacjentów z grzybicą skóry.
Łupież pstry w przypadku dzieci lub osób dorosłych może wymagać też różnicowania z innymi chorobami dermatologicznymi. Dotyczy to głównie tych sytuacji, w których przebieg choroby jest mało charakterystyczny, a sam wygląd zmian nie pozwala na jednoznaczne rozpoznanie. W takich przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe badania, które pomogą postawić właściwą diagnozę.
Metody leczenia łupieżu pstrego
Jako że łupież pstry wynika z nadmiernego namnażania się grzybów, w leczeniu główne zastosowanie mają preparaty przeciwgrzybicze. U większości pacjentów wystarcza miejscowa terapia łupieżu pstrego. Leki doustne wprowadzane są głównie u chorych z bardzo rozległymi zmianami lub u osób, u których leczenie miejscowe nie przynosi oczekiwanych efektów. Terapia miejscowa, choć może wydawać się bardziej uciążliwa i wymaga od pacjenta większego zaangażowania, jest bezpieczniejsza i obarczona znacznie mniejszym ryzykiem działań niepożądanych niż terapia doustna.
Szampony przeciwgrzybicze i ich skuteczność w leczeniu łupieżu pstrego
Do leczenia łupieżu pstrego wykorzystuje się m.in. ketokonazol. Substancja ta posiada silne właściwości przeciwgrzybicze i ma udowodnioną skuteczność w zwalczaniu grzybów odpowiedzialnych za rozwój omawianej choroby. Szampon z ketokonazolem działa więc na przyczynę łupieżu i łagodzi jego objawy. Ogranicza łuszczenie się zmienionej chorobowo skóry i łagodzi ewentualny świąd. Przykładowym lekiem z ketokonazolem jest Nizoral szampon przeciwłupieżowy 100 ml. Występuje on też w mniejszej objętości (Nizoral szampon leczniczy 60 ml) oraz w pojedynczych saszetkach (Nizoral szampon leczniczy 6 saszetek). Choć większości osób kojarzy się on ze stosowaniem na skórę głowy, warto wiedzieć, że można nakładać go również na inne obszary skóry, jak ma to miejsce w terapii łupieżu pstrego. Ważna jest jednak prawidłowa aplikacja tego leku. Należy umyć nim zajętą skórę, a po spienieniu produktu, pozostawić na zmianach na 3-5 minut. Dopiero po upływie tego czasu zalecane jest dokładne spłukanie leku. Szampon zawierający ketokonazol należy stosować raz dziennie przez okres 5 dni.
Leki przeciwgrzybicze stosowane miejscowo i doustnie
Wspomniany ketokonazol może być aplikowany na skórę ciała nie tylko w postaci szamponu, ale również kremu. Nizoral krem 30 g pochodzący z importu równoległego (o imporcie równoległym można przeczytać w artykule: Import równoległy - jak nie przepłacać za leki). Krem z ketokonazolem należy aplikować regularnie, raz dziennie nie tylko bezpośrednio na obszar ciała pokryty plamami, ale także na otaczającą je skórę. Czas leczenia wynosi 2-3 tygodnie. W leczeniu miejscowym wykorzystuje się też:
- klotrimazol - leki przeciwgrzybicze z tą substancją (np. Clotrimazolum Hasco krem 20 g, Clotrimazolum Aflofarm 20 g) należy delikatnie wcierać w skórę 2-3 razy dziennie. Czas leczenia łupieżu pstrego w tym przypadku jest jednak dłuższy. Zaleca się stosowanie tego leku jeszcze przez miesiąc po ustąpieniu objawów,
- terbinafina - zawarta w leku bez recepty Myconafine krem 15 g. Należy nakładać krem na skórę raz na dobę przez 2 tygodnie,
- bifonazol - zaleca się nakładać na skórę raz dziennie, najlepiej w porze wieczornej. Czas terapii trwa 2 tygodnie,
- cyklopiroksolamina - podobnie jak inne wymienione substancje aktywne, również ta może być stosowana w leczeniu różnego rodzaju zakażeń grzybiczych, w tym również łupieżu pstrego. Przykładowym preparatem z cyklopiroksolaminą jest Hascofungin krem 30 g. Stosuje się go 2 razy na dobę przez 2-4 tygodnie, do momentu ustąpienia objawów choroby.
W leczeniu łupieżu pstrego zastosowanie znajduje też maść undecylenowa o umiarkowanie silnych właściwościach przeciwgrzybiczych. Jest ona jednak znacznie rzadziej wykorzystywana w terapii niż wcześniej wymienione leki.
Jeżeli wyleczenie łupieżu pstrego nie jest możliwe dzięki zastosowaniu preparatów o działaniu miejscowym, lekarz może zalecić terapię doustną. Leki te zawierają flukonazol lub itrakonazol. Są one jednak dostępne tylko na podstawie recepty.
W leczeniu łupieżu pstrego głównie wykorzystuje się preparaty miejscowe. Są one skuteczne i bezpieczniejsze w stosowaniu. Leki doustne zawierające flukonazol lub itrakonazol wprowadzane są najczęściej u pacjentów z bardzo rozległymi zmianami. Choć terapia doustna jest wygodniejsza i mniej wymagająca od pacjenta, wiąże się z wyższym ryzykiem działań niepożądanych. Powinna być więc zarezerwowana jedynie dla wąskiej grupy pacjentów.
Domowe sposoby wspomagające leczenie łupieżu pstrego
Łupież pstry należy do chorób skóry o łagodnym przebiegu, które najczęściej dość łatwo poddają się wprowadzonemu leczeniu. Oprócz metod farmakologicznych można wspierać proces terapii przy pomocy domowych sposobów. Przede wszystkim warto pamiętać o tym, że aktywność grzybów odpowiedzialnych za rozwój tego schorzenia wzrasta przy podwyższonej temperaturze i wilgotności. Z tego względu warto zadbać o przewiewne ubrania wykonane z naturalnych materiałów. Istotne jest, aby ograniczyć pocenie się skóry. Wskazana jest również częsta zmiana ubrania i staranne dbanie o higienę osobistą.
Dość popularnym domowym sposobem, który ma pomóc w łagodzeniu objawów choroby skóry, są kompresy nasączone roztworem octu jabłkowego. Do ich przygotowania wykorzystuje się 3 łyżki octu, które wprowadza się do 500 ml wody. W następnym kroku nasącza się gazę lub kompresy tym roztworem, a następnie przemywa charakterystyczne pstre plamy łupieżu pstrego. Należy jednak mieć na uwadze, że łupież pstry trzeba leczyć przede wszystkim preparatami o udowodnionej skuteczności. Domowe metody mogą być cennym wsparciem terapii, ale nie powinny jej zastępować.
Łupież pstry – dermokosmetyki
W leczeniu łupieżu pstrego pomocne są też wybrane dermokosmetyki. Warto sięgać po produkty do pielęgnacji skóry, w których składzie obecny jest np. octopiroks, siarczek selenu o działaniu przeciwgrzybiczym, czy też ichtiol posiadający właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne. Przykładowe dermokosmetyki, które mogą łagodzić objawy choroby skóry to szampon Lefrosch Capitis Duo, który zalecany jest do wspomagania leczenia łupieżu pstrego, a także żel myjący Mediket Versi. Do pielęgnacji skóry można natomiast wykorzystać żel do przebarwień Vitella Vit Versi. Dermokosmetyki również nie powinny zastępować leków przeciwgrzybiczych, ale mogą zwiększyć efektywność terapii oraz pomóc w eliminacji nieestetycznych przebarwień na skórze.
Nawroty łupieżu pstrego, profilaktyka choroby
Profilaktyka łupieżu pstrego ma duże znaczenie, ponieważ choroba ta ma niestety wyraźną tendencję do nawracania. Często mimo wprowadzenia skutecznego leczenia i pozbycia się charakterystycznych pstrych plam ze skóry, po jakimś czasie pojawiają się one ponownie. Zgodnie z szacunkami, łupież pstry występuje po raz kolejny nawet u 80% pacjentów. Nawroty częściej obserwuje się wśród osób, które posiadają predyspozycje genetyczne do wystąpienia tej choroby.
Profilaktyka łupieżu pstrego to głównie domowe metody, które wykorzystuje się w celu wspomagania terapii. Największe znaczenie ma higiena osobista oraz odpowiednia pielęgnacja skóry. Aby ograniczyć nawracanie tej choroby, zalecane jest unikanie przegrzewania skóry, częsta zmiana ubrań oraz ich pranie i prasowanie, co pomoże w ograniczeniu liczebności grzybów. Warto też korzystać z wymienionych wyżej dermokosmetyków, które również pomagają zmniejszyć rozwój tych mikroorganizmów. Należy pamiętać o regularnym nawilżaniu skóry przy pomocy łagodnych produktów, które wzmacniają mechanizmy obronne naskórka. W codziennym dbaniu o stan skóry pomocne są emolienty. O ich właściwościach można przeczytać w artykule: Emolienty: kiedy je stosować?
Jeśli nawroty choroby są częste i znacznie pogarszają komfort życia pacjenta, warto skonsultować się z lekarzem. Może on zalecić czasowe stosowanie leków przeciwgrzybiczych miejscowych lub doustnych, które pomogą zmniejszyć nawracanie łupieżu pstrego.
Łupież pstry a łuszczyca i inne choroby skóry
Łupież pstry wywołuje zmiany skórne, które czasami mogą być podobne do objawów innych chorób. Jedną z nich jest łuszczyca. Zmiany chorobowe przy łuszczycy i łupieżu pstrym wyraźnie odznaczają się od zdrowej skóry. Przy łuszczycy mają one jednak zazwyczaj większe rozmiary, czerwone zabarwienie i częściej powodują świąd. Pokryte są srebrzystymi łuskami. Za charakterystyczny objaw łuszczycy uznawane jest błyszczenie się skóry pod łuską po jej zdrapaniu. Inna jest też lokalizacja zmian skórnych. Przy łuszczycy pojawiają się one głównie w zgięciach stawów: łokci i kolan, a także w obrębie dolnej części pleców i na owłosionej skórze głowy. Typowe objawy łupieżu pstrego występują natomiast głównie w górnej części tułowia. Łupież pstry w przypadku dzieci występuje rzadko, podczas gdy łuszczyca rozwija się częściej, szczególnie jeśli mali pacjenci obciążeni się predyspozycjami genetycznymi do tej choroby. Więcej informacji o objawach, a także przyczynach łuszczycy znaleźć można w artykule: Łuszczyca - co ją wywołuje i jak ją leczyć?
Inną chorobą, z którą można pomylić łupież pstry, jest bielactwo. Jest to przewlekłe schorzenie, które najczęściej pojawia się w podobnym wieku co łupież pstry - w drugiej i trzeciej dekadzie życia. Plamy na skórze zazwyczaj mają białawe zabarwienie i występują na twarzy, nogach i rękach. Przy bielactwie nie obserwuje się łusek, ani swędzenia skóry.
Czasami łupież pstry towarzyszy innym chorobom skórnym lub pojawiające się w jego przebiegu zmiany są zbliżone do objawów innej dermatozy. Jeśli nie udaje się jednoznacznie rozpoznać łupieżu pstrego na podstawie plam obecnych na skórze, lekarz może zlecić dodatkowe badania, które ułatwią postawienie właściwej diagnozy.
Łupież pstry u dzieci – charakterystyka choroby i jej leczenie
Łupież pstry to częsta choroba skóry u nastolatków oraz młodych dorosłych i jednocześnie bardzo rzadka dermatoza wśród dzieci. Łupież pstry w przypadku dzieci wiąże się najczęściej z występowaniem charakterystycznych odbarwionych plam w obrębie twarzy. Zmiany te są płaskie, a na ich powierzchni można zauważyć delikatne łuszczenie. Leczenie przebiega podobnie, choć należy podkreślić, że preparaty przeciwgrzybicze dostępne bez recepty najczęściej zalecane są pacjentom w wieku nastoletnim i osobom dorosłym. Zauważając więc opisywane zmiany na skórze dziecka, konieczna jest konsultacja z lekarzem. Jeśli potwierdzi on łupież pstry, zaleci odpowiednie preparaty przeciwgrzybicze, które pomogą wyleczyć chorobę.
Łupież pstry powoduje pojawienie się charakterystycznych pstrokatych plam na skórze, których zabarwienie może być różnorodne - białawe, żółtawe czy przebierające odcienie różowego, a nawet brązowego. W większości przypadków zmiany te są na tyle typowe, że nie potrzeba wykonywać dodatkowych badań, aby lekarz rozpoznał łupież pstry. Choroba ta zazwyczaj ma łagodny przebieg i dobrze poddaje się leczeniu miejscowemu. Wymagana jest jednak systematyczność oraz przestrzeganie zaleceń dotyczących prawidłowej aplikacji stosowanych kremów, maści lub szamponów. Łupież pstry ma tendencję do nawracania. Istotna jest więc odpowiednia profilaktyka, która pomoże ograniczyć częstość ponownego występowania objawów choroby.
