Dzieciństwo to czas kształtowania się wielu fundamentów emocjonalnych, które bezpośrednio wpływają na samopoczucie w dorosłym wieku. Tak jak ciało fizyczne potrzebuje opieki, tak i umysł domaga się uwagi i odpowiedniego wsparcia, zwłaszcza w sytuacji stresu szkolnego. Dlatego niezwykle ważne jest zadbanie o dobrostan psychiczny dziecka. Sprawdź, jak to zrobić.
Spis treści:
- Zestresowane dzieci: niepokojące statystyki
- Czego potrzebuje dziecko w wieku szkolnym, aby prawidłowo się rozwijać?
- Zagrożenia dobrostanu psychicznego dla dziecka 6+
- Stres u dzieci i młodzieży: jak się objawia?
- Jak się zachowuje zestresowane dziecko?
- Stresory u dziecka w wieku szkolnym
- Czym grozi stres u dzieci w wieku szkolnym?
- Jak uczyć dzieci radzić sobie ze stresem?
Stres to naturalna reakcja organizmu na sytuacje wymagające przystosowania się do nowych, trudnych lub nieprzewidywalnych okoliczności. Objawia się zarówno na poziomie fizycznym (np. przyspieszone tętno, napięcie mięśni, potliwość), jak i psychicznym (uczucie niepokoju, rozdrażnienie, napięcie emocjonalne). Choć krótkotrwały stres może działać mobilizująco, jego przewlekła forma ma negatywny wpływ na zdrowie – osłabia układ odpornościowy, zaburza sen oraz sprzyja rozwojowi chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie czy depresja.
Warto zaznaczyć, że stres nie dotyczy wyłącznie dorosłych – coraz częściej obserwuje się jego objawy u dzieci. Nadmiar obowiązków szkolnych, trudności w relacjach rówieśniczych czy presja oczekiwań ze strony otoczenia mogą prowadzić u najmłodszych do problemów emocjonalnych, a nawet somatycznych, takich jak bóle głowy, brzucha czy trudności z koncentracją. Młodsze dzieci, z racji mniejszych umiejętności radzenia sobie z emocjami, są szczególnie wrażliwe na stresory, dlatego istotne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednia reakcja. Kluczowe znaczenie ma rozmowa, wsparcie emocjonalne, zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, a w razie potrzeby – skorzystanie z pomocy specjalisty. Adekwatna reakcja nie tylko jest sposobem na złagodzenie skutków stresu, ale również inwestycją w zdrowie psychiczne dziecka i jego przyszłą odporność emocjonalną.
Zestresowane dzieci: niepokojące statystyki
W ostatnich latach obserwuje się alarmujący wzrost poziomu stresu wśród dzieci i młodzieży w Polsce, co potwierdzają liczne badania i raporty. Raport „Młode Głowy” z 2023 roku1, przeprowadzony przez Fundację UNAWEZA, objął ponad 180 tysięcy uczniów w wieku 10–19 lat. Wyniki są niepokojące: aż 81,9% młodych osób deklaruje, że stres dnia codziennego ich przerasta, a 46% ma skrajnie niską samoocenę.
Z kolei raport UNICEF „Prawa dziecka w Polsce 2024”2 wskazuje, że 70% dzieci uznaje stres związany ze szkołą za najpoważniejszy problem, podczas gdy tylko 9% nauczycieli dostrzega ten problem jako kluczowy. Dodatkowo 40% młodych ludzi deklaruje, że nie odczuwa szczęścia, co stanowi pogorszenie o 16 punktów procentowych w porównaniu z 2019 rokiem.
Badania te jednoznacznie pokazują, że stres wśród dzieci i młodzieży jest poważnym problemem społecznym, wymagającym natychmiastowej uwagi i działań ze strony rodziców, nauczycieli oraz instytucji odpowiedzialnych za zdrowie psychiczne młodych osób.
Czego potrzebuje dziecko w wieku szkolnym, aby prawidłowo się rozwijać?
Czy wiesz, czego potrzebuje dziecko w wieku szkolnym? Oczywiście: książek, zeszytów, długopisów, kredek, plecaka itp. Ale, czy zastanowiło Cię, czego potrzebuje dla prawidłowego rozwoju, dla osiągnięcia psychicznej równowagi znanej jako dobrostan psychiczny? By utrzymać wysoki poziom spełnienia i satysfakcji życiowej, nie karmić się negatywnymi emocjami i pokonać stres szkolny, dziecko musi mieć zaspokojone podstawowe potrzeby nie tylko fizjologiczne, ale i psychiczne3.
Za niezbędne dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania dzieci w wieku szkolnym uznaje się potrzeby4:
● kontaktu emocjonalnego,
● bezpieczeństwa,
● aktywności,
● samodzielności i poznawania,
● kontaktu społecznego,
● uznania społecznego.
Zapewnienie tych potrzeb pozwoli dziecku nie tylko lepiej radzić sobie z wyzwaniami szkolnymi, ale również rozwijać się w sposób harmonijny – emocjonalnie, społecznie i intelektualnie. Dziecko, które czuje się bezpieczne, kochane, rozumiane i akceptowane, ma większą odporność psychiczną, łatwiej nawiązuje relacje i chętniej podejmuje nowe wyzwania. Wspierając jego potrzeby emocjonalne i społeczne, budujemy solidne fundamenty pod przyszłe zdrowie psychiczne i ogólne poczucie szczęścia.
Zagrożenia dobrostanu psychicznego dla dziecka 6+
Na poziom dobrostanu psychicznego dziecka, które wkroczyło w wiek szkolny, wpływają różne czynniki – zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Będzie on zależeć nie tylko od ogólnego stanu zdrowia fizycznego małego człowieka, ale także innych aspektów, jak miejsce zamieszkania, otoczenie, relacje z innymi ludźmi, poczucie autonomii, samoakceptacji, celów w życiu i osobistego rozwoju5. Wszystkie te elementy wspólnie tworzą fundament psychicznej równowagi i poczucia bezpieczeństwa, które są kluczowe dla prawidłowego rozwoju dziecka.
We współczesnym świecie na ten fundament oddziałuje coraz więcej czynników zakłócających i trudności, z którymi dzieci muszą zmagać się w zarówno w szkole, jak i poza nią. Wymagania edukacyjne rosną, a liczba zajęć dodatkowych często przekracza możliwości psychofizyczne dziecka, ograniczając jego czas na odpoczynek i swobodną zabawę. Istotnym zagrożeniem są również skutki pandemii – długotrwała izolacja społeczna, przejście na naukę zdalną, brak kontaktów z rówieśnikami i osłabienie więzi międzyludzkich sprawiły, że wiele dzieci utraciło poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i przynależności.
Kolejnym czynnikiem, który coraz silniej oddziałuje na najmłodszych, jest kultura konsumpcjonizmu. Dzieci w wieku szkolnym są dziś nieustannie bombardowane komunikatami reklamowymi i porównaniami z innymi – zarówno w mediach tradycyjnych, jak i społecznościowych. Posiadanie modnych ubrań, gadżetów czy najnowszych urządzeń elektronicznych staje się dla wielu dzieci wyznacznikiem wartości i przynależności do grupy. Brak dostępu do tych dóbr może rodzić frustrację, poczucie niższości, a nawet wykluczenie. Dążenie do spełniania oczekiwań konsumpcyjnych nie tylko wzmacnia stres, ale też odciąga uwagę od istotnych aspektów życia, takich jak relacje, pasje czy rozwój emocjonalny. W efekcie dzieci mogą mieć trudność z budowaniem zdrowego poczucia własnej wartości opartego na czymś więcej niż tylko posiadaniu.
Coraz większym problemem stają się także uzależnienia – zarówno chemiczne (np. od dopalaczy), jak i behawioralne, takie jak uzależnienie od Internetu, gier komputerowych czy mediów społecznościowych (tzw. siecioholizm)6. Te formy uzależnień nie tylko zaburzają rytm dnia, sen czy koncentrację, ale również prowadzą do pogłębiania się izolacji i problemów emocjonalnych.
Na to wszystko nakłada się powszechny stres w życiu – nie tylko związany z obowiązkami szkolnymi, ale także z konfliktami w domu, przemocą rówieśniczą, trudnościami w relacjach czy brakiem akceptacji społecznej. Stres ten, jeśli nie zostanie odpowiednio rozpoznany i zaopiekowany, może prowadzić do długofalowych zaburzeń emocjonalnych i psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy problemy z tożsamością.
Te wszystkie elementy łączy jedno – stres u dziecka, który zakłóca poczucie równowagi wewnętrznej, niszczy poczucie bezpieczeństwa i sprawczości, a w konsekwencji zagraża jego dobrostanowi psychicznemu. Dlatego tak ważne jest, by środowisko dziecka – rodzina, szkoła i najbliższe otoczenie – dostrzegało te wyzwania i aktywnie wspierało je w ich przezwyciężaniu.
Stres u dzieci i młodzieży: jak się objawia?
Dzieci nie zawsze potrafią wyrazić swoje uczucia słowami, dlatego tak istotna jest uważna obserwacja sygnałów, jakie wysyłają. Objawy stresu u dzieci często są subtelne i mogą być mylone z „trudnym zachowaniem” lub okresem buntu. Behawioralne symptomy stresu u dziecka obejmują m.in. drażliwość, apatię, agresję do siebie i innych, nadmierną gadatliwość i nadpobudliwość ruchową lub zmiany apetytu7 – dziecko zaczyna jeść znacznie mniej lub przeciwnie, szuka ukojenia w jedzeniu, co może prowadzić do problemów z wagą.
Kolejnym ważnym aspektem jest obserwacja osiągnięć szkolnych i interakcji społecznych wśród rówieśników. W wyniku stresu może dojść do spadku wydajności intelektualnej, a tym samym do osłabienia wyników w nauce, trudności z koncentracją, a w rezultacie – obniżenia ocen. Dziecko może też zacząć unikać szkoły, skarżyć się na bóle (np. głowy lub brzucha) przed wyjściem z domu lub manifestować lęk przed sprawdzianami czy wypowiedziami ustnymi. Stres może także rzutować na kontakt z rówieśnikami. Może pojawić się wycofanie, izolowanie się, niechęć do wspólnych zabaw lub przeciwnie – impulsywność, konflikty, a nawet agresja. Innymi sygnałami ostrzegawczymi są zmiany fizjologiczne. Wymioty, nudności i bóle brzucha ze stresu u dziecka stanowią częste objawy6,7.
Warto pamiętać, że każde dziecko reaguje inaczej – to, co u jednego będzie przejawem stresu, u innego może nie występować wcale. Dlatego tak ważna jest indywidualna uwaga, empatyczne podejście oraz szybkie reagowanie na niepokojące zmiany w zachowaniu i samopoczuciu swojego dziecka. Wczesne rozpoznanie i wsparcie pozwala lepiej ochronić młodą osobę przed pogłębianiem się problemów emocjonalnych i zdrowotnych.
Jak się zachowuje zestresowane dziecko?
Zestresowane dziecko może reagować na trudne sytuacje w sposób, który nie zawsze jest łatwy do rozpoznania dla dorosłych. Dzieci nie zawsze potrafią wyrazić słowami to, co czują, dlatego objawy stresu często przejawiają się przede wszystkim w zachowaniu i emocjach. W zależności od wieku, temperamentu oraz indywidualnej wrażliwości, reakcje na stres mogą wyglądać bardzo różnie – od wycofania po nadmierną aktywność czy agresję. Dlatego tak ważne jest, by dorośli zwracali uwagę na nagłe lub nietypowe zmiany w codziennym funkcjonowaniu dziecka. Do typowych oznak stresu u dzieci należą:
● wycofanie się z kontaktów z rówieśnikami lub bliskimi,
● drażliwość, częste wybuchy złości lub płaczu,
● trudności ze snem, koszmary nocne,
● bóle brzucha lub głowy bez wyraźnej przyczyny medycznej,
● spadek koncentracji i trudności w nauce,
● moczenie nocne (u młodszych dzieci),
● inny niż zwykle apetyt (niechęć do jedzenia lub przeciwnie: objadanie się),
● unikanie sytuacji, które wcześniej nie sprawiały problemu (np. szkoły).
Obserwacja tych sygnałów może pomóc w szybkim rozpoznaniu problemu i podjęciu odpowiednich kroków wsparcia. Wczesna reakcja dorosłych może nie tylko pomóc w rozwiązaniu bieżących trudności, ale też zapobiec długofalowym skutkom stresu w przyszłości.
Stresory u dziecka w wieku szkolnym
Co wpływa na stres u dzieci w wieku szkolnym? Często są to sytuacje związane z dużym obciążeniem nauką i lękiem przed ocenianiem. Stresorem może być też nadmiar zajęć, którym dziecko oddaje się oprócz regularnych lekcji np. treningi sportowe lub zajęcia teatralne. Innymi czynnikami mogącymi wywołać problem są np. bardzo nieregularny rytm dnia oraz zbyt duże wymagania i krytyka ze strony rodziców6.
Równie silnie działają trudności w relacjach rówieśniczych, takie jak wykluczenie z grupy, konflikty czy przemoc rówieśnicza, także w formie cyberprzemocy. Stres mogą wywoływać zmiany w życiu rodzinnym, np. rozwód i kłótnie rodziców, przeprowadzka czy strata bliskiej osoby. Nie bez znaczenia są też czynniki indywidualne, takie jak niska samoocena, perfekcjonizm czy wysoka wrażliwość emocjonalna. Współczesne dzieci i nastolatki są również stale narażone na bodźce płynące z mediów społecznościowych, które mogą nasilać poczucie presji, porównywania się z innymi i niepokoju o własny wizerunek.
Czym grozi stres u dzieci w wieku szkolnym?
Nadmierny lub przewlekły stres u dziecka może prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla zdrowia psychicznego, jak i fizycznego. Długotrwałe napięcie emocjonalne zaburza prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i hormonalnego, co może skutkować m.in. problemami ze snem, osłabieniem odporności, bólami głowy, brzucha czy innymi dolegliwościami somatycznymi bez wyraźnej przyczyny medycznej.
Na poziomie emocjonalnym stres zwiększa ryzyko rozwoju lęków, depresji, zaburzeń odżywiania oraz zachowań autoagresywnych. Może również wpływać negatywnie na wyniki w nauce, relacje z rówieśnikami i poczucie własnej wartości. Dzieci doświadczające przewlekłego stresu częściej wycofują się z aktywności społecznych, a ich rozwój emocjonalny i społeczny może zostać zahamowany.
W dłuższej perspektywie przewlekły stres może mieć wpływ na całe dorosłe życie dziecka. Zaburzenia emocjonalne rozwinięte w dzieciństwie często utrwalają się i przeradzają w trudności adaptacyjne, problemy w relacjach, a nawet trwałe zaburzenia psychiczne. Co więcej, długotrwały stres wpływa negatywnie na rozwój mózgu, zwłaszcza struktur odpowiedzialnych za regulację emocji, pamięć i uczenie się, co może ograniczać potencjał dziecka w wielu sferach życia. Z tego względu tak ważne jest, by nie bagatelizować sygnałów ostrzegawczych i zapewnić dziecku odpowiednie wsparcie na jak najwcześniejszym etapie. Odpowiednia interwencja, troska i budowanie bezpiecznego środowiska są więc nie tylko formą pomocy tu i teraz, ale też inwestycją w przyszłe zdrowie i dobrostan młodego człowieka.
Jak uczyć dzieci radzić sobie ze stresem?
Zastanawiasz się, jak pomóc dziecku ze stresem szkolnym, jak nauczyć je radzić sobie z emocjami, by zadbać o jego dobrostan psychiczny? Przede wszystkim postaw na szczerą rozmowę – nie tylko wtedy, kiedy dziecko jest smutne czy zdenerwowane. Codzienne pytania o samopoczucie, zainteresowanie jego sprawami i uważne słuchanie budują zaufanie i sprawiają, że dziecko chętniej dzieli się swoimi przeżyciami. Staraj się nie oceniać i nie bagatelizować jego emocji – dla dziecka trudna sytuacja może mieć zupełnie inną skalę niż dla dorosłego.
Warto także przeanalizować harmonogram dnia dziecka. Współcześnie dzieci często mają napięty grafik, który może być przyczyną przewlekłego zmęczenia i frustracji. Dowiedz się, które zajęcia sprawiają mu radość, a które są źródłem stresu, i – jeśli to możliwe – wprowadź więcej równowagi między obowiązkami a czasem wolnym. Pozwól dziecku odpocząć, nudzić się, być po prostu sobą – to również ważna część regeneracji.
Co jeszcze można zrobić i jak rozładować stres u dziecka? Jak nauczyć je relaksu i odprężenia?
● Wspólnie wprowadźcie do codziennej rutyny proste techniki relaksacyjne, dzięki którym dziecko się rozluźni np. stopniowe napinanie i rozluźnianie mięśni, jogę, aromaterapię lub masaż.
● Naucz dziecko ćwiczeń oddechowych, które może wykorzystać w stresujących sytuacjach, np. przed klasówką czy wystąpieniem publicznym. Może to być metoda 4-7-8 (4 sekundy na wdechu, wstrzymanie oddechu przez 7 sekund i wydech przez 8 sekund), która pozwala się uspokoić i wyrównać oddech.
● Ćwiczcie razem z dzieckiem uważność (mindfulness) np. podczas spacerów, zwracając uwagę na otaczające dźwięki, kolory i zapachy lub podczas wspólnego posiłku, skupiając się na jego smaku i strukturze. Takie aktywności uczą dziecko zauważania swoich emocji i reakcji własnego ciała, co sprzyja samoregulacji.
● Podaj łagodny suplement diety jak Nervo Calm Kids, który wspiera stan odprężenia i relaksu u dzieci. Zwróć szczególną uwagę na naturalny skład produktu oraz jego dostosowanie do wieku dziecka – zarówno pod względem składników, jak i łatwej w spożyciu formy (np. smacznych żelek). Najlepiej, aby suplement zawierał tradycyjne składniki jak melisa, która łagodzi napięcie nerwowe, szyszki chmielu, które pomagają się wyciszyć, a także witaminę B6, która odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Naturalne składniki aktywne suplementu diety dla dzieci pomogą zachować spokój w obliczu coraz większych wyzwań stawianych uczniom8.
● Zachęć dziecko do wykonywania aktywności fizycznych na świeżym powietrzu – bieganie, jazda na rowerze, gra w piłkę czy zabawa na placu zabaw to nie tylko sposób na rozładowanie napięcia, ale również naturalna forma poprawy nastroju dzięki wydzielaniu endorfin.
Dbanie o dobrostan psychiczny dziecka w wieku szkolnym wymaga uważności, empatii oraz odpowiedniego i świadomego reagowania na sygnały stresu. Kluczowe jest, by dziecko czuło się zrozumiane i wspierane – przez nauczycieli i rodziców, a także inne osoby dorosłe w jego otoczeniu. Jeśli jednak mimo prób domowe sposoby nie pomagają i samopoczucie dziecka się nie poprawia, warto skonsultować się z psychologiem dziecięcym. Specjalista nie tylko wesprze dziecko, ale również pokaże rodzicom, jak lepiej rozumieć, pomagać i towarzyszyć mu w trudnych emocjonalnie momentach.
