Onycholiza (onycholysis) to stan, w którym dochodzi do oddzielenia płytki paznokciowej od łożyska. Zmiana ta nie jest chorobą samą w sobie, lecz objawem towarzyszącym wielu schorzeniom, zarówno dermatologicznym, jak i ogólnoustrojowym. Może mieć charakter pourazowy, infekcyjny, zapalny lub być wynikiem działania czynników chemicznych, a także stanowić manifestację chorób endokrynologicznych, czy autoimmunologicznych. Wczesne rozpoznanie i identyfikacja przyczyny onycholizy pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia, co zapobiega trwałym deformacjom paznokci. Kiedy wygląd płytki paznokci powinien wzbudzać niepokój i jak postępować w przypadku onycholizy?
Spis treści:
- Czym jest onycholiza?- rodzaje
- Jak wygląda proces oddzielania się płytki paznokciowej od łożyska? Typowe objawy onycholizy
- Jakie są najczęstsze przyczyny onycholizy?
- Onycholiza a grzybica - czy onycholiza to grzybica paznokci?
- Jak przebiega diagnostyka onycholizy? Do jakiego lekarza zgłosić się z problemem?
- Jak przebiega leczenie onycholizy?
- Jak dbać o zdrowie paznokci?- profilaktyka onycholizy
- Onycholiza na paznokciach rąk i stóp- skutki nieleczenia i możliwe powikłania
- FAQ – szybkie odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące onycholizy
Czym jest onycholiza?- rodzaje
Onycholiza jest stanem, w którym następuje odwarstwianie płytki paznokcia od łożyska. Proces ten zaczyna się od jego części dalszej (od wolnego brzegu) i postępuje w kierunku proksymalnym (w stronę macierzy). Przebiega on bez uszkodzenia samej macierzy paznokcia, ale powoduje utratę prawidłowego połączenia pomiędzy płytką a podłożem. W miejscu odwarstwienia powstaje przestrzeń wypełniona powietrzem, co nadaje paznokciowi biało-żółtawe lub szarawe zabarwienie. W tej wolnej przestrzeni zbierają się zanieczyszczenia oraz zrogowaciałe komórki, a także dochodzi do namnażania się drobnoustrojów chorobotwórczych, powodujących różnego rodzaju infekcje. Zmiany mogą dotyczyć zarówno paznokci rąk, jak i stóp. Onycholiza jest objawem samym w sobie, a nie odrębną jednostką chorobową i może występować w przebiegu niektórych dermatoz (łuszczyca paznokci, grzybica), ale też na skutek narażenia zawodowego na ciągłe moczenie rąk i działanie chemikaliów. Zmieniony wygląd paznokcia może oznaczać również zaburzenia ogólnoustrojowe, np. choroby tarczycy. W zależności od tego, jaki czynnik odpowiedzialny jest za powstawanie onycholizy paznokci, wyróżnia się jej następujące rodzaje:
- Onycholiza pourazowa- wynika z uszkodzeń mechanicznych, wywołanych m.in. zbyt krótkim obcinaniem paznokci, uderzeniem, uciskiem w obuwiu, bądź powtarzalnymi mikrourazami w przypadku osób grających na instrumentach, biegaczy, pracowników fizycznych,
- Onycholiza infekcyjna- wywołana głównie zakażeniem grzybiczym lub bakteryjnym (najczęściej Pseudomonas aeruginosa – pałeczka ropy błękitnej), współwystępuje z innymi zmianami w wyglądzie paznokci i wymaga odpowiedniego leczenia zwalczającego przyczynę,
- Onycholiza wtórna do chorób dermatologicznych, tj. łuszczyca, atopowe zapalenie skóry, liszaj płaski,
- Onycholiza związana z chorobami ogólnoustrojowymi- może stanowić objaw nadczynności lub niedoczynności tarczycy, anemii, chorób autoimmunologicznych (np. toczeń), bądź reakcji na niektóre leki, np. antybiotyki z grupy tetracyklin, cytostatyki, czy retinoidy,
- Onycholiza chemiczna- powstaje na skutek częstego kontaktu z substancjami chemicznymi, tj. rozpuszczalniki, detergenty, środki czyszczące,
- Onycholiza idiopatyczna- pojawia się bez wyraźnej przyczyny, może mieć charakter przewlekły lub nawracający; jeśli występuje u kobiet, może mieć związek z nadwrażliwością na kosmetyki do paznokci.
Odwarstwianie płytki paznokcia często obserwuje się u osób w starszym wieku. Proces ten samoistnie postępuje z wraz z upływem lat, co sprawia, że pacjenci geriatryczni znacznie bardziej narażeni są na choroby paznokci.
Jak wygląda proces oddzielania się płytki paznokciowej od łożyska? Typowe objawy onycholizy
Najbardziej typowe objawy onycholizy paznokci obejmują: twardnienie płytki bez oznak stanu zapalnego łożyska paznokcia. Co ważne paznokcie dotknięte onycholizą są przeważnie gładkie, a w miejscu oddzielenia pojawia się zwykle mlecznobiały odcień. Co świadczy o obecności powietrza pod paznokciem. Uniesienie płytki jest widoczne gołym okiem, paznokieć traci swój naturalny połysk. Płytka natomiast może stać się zniekształcona, pogarsza się również stan paznokci, stają się one kruche i łamliwe w miejscu odklejenia.
Wszelkie przebarwienia, zgrubienia, rozwarstwianie, czy inne objawy świadczące o chorobie paznokci mogą mieć związek z wtórnym zakażeniem bakteryjnym lub grzybiczym, stanowić objaw związany z dermatozą, np. łuszczycą, bądź świadczyć o uszkodzeniu mechanicznym lub chemicznym. Dlatego jeśli obserwuje się zielonkawe zabarwienie płytki paznokcia, może to oznaczać, że na skutek oddzielenia płytki paznokciowej doszło do wtórnego zakażenia bakterią Pseudomonas aeruginosa. Patogen ten wytwarza barwniki (piowerdynę i piocyjaninę), które stanowią potwierdzenie zakażenia. Żółty lub brązowy paznokieć to typowe zabarwienie dla infekcji grzybiczej. Natomiast szarawy odcień na paznokciu może oznaczać, że doszło do urazu lub działania czynników chemicznych.
Mogą pojawić się również towarzyszące objawy onycholizy paznokci, związane z wtórnym zakażeniem, tj. tkliwość, pieczenie, ból, nieprzyjemny zapach, stan zapalny wokół wałów paznokciowych. W początkowej fazie onycholizy nie pojawiają się jednak żadne dolegliwości, co często opóźnia diagnozę. W przebiegu łuszczycy paznokcie stają się zgrubiałe, z kolei liszajec prowadzi do przerzedzenia płytki.
Warto zwrócić uwagę również na ilość zmienionych chorobowo paznokci. Jeśli onycholiza jest objawem zaburzeń ogólnoustrojowych, zmiany pojawiają się symetrycznie i obejmują wiele paznokci jednocześnie. Jeśli ma ona związek z infekcją grzybiczą lub bakteryjną, wówczas zajętych jest kilka paznokci. Onycholiza pourazowa dotyczy pojedynczego paznokcia. Najczęściej zmiany pojawiają się na paznokciach rąk, natomiast gdy wystąpią na stopach, wówczas zmieniony chorobowo jest zwykle paluch.
Jakie są najczęstsze przyczyny onycholizy?
Przyczyny odklejenia paznokcia od łożyska mogą być różnorodne. Do tych najczęstszych należą infekcje oraz urazy mechaniczne, ale powstawanie onycholizy paznokci może mieć związek również z innymi sytuacjami. Jakie czynniki powodują onycholizę?
- Uderzenie paznokcia lub zmiażdżenie palca,
- Powtarzające się mikrourazy, co jest częstym problemem u biegaczy, gitarzystów, czy pracowników fizycznych,
- Ucisk w zbyt ciasnym obuwiu,
- Zbyt agresywne zabiegi manicure/pedicure – nadmierne wycinanie skórek, podważanie płytki,
- Grzybica paznokci (onychomycosis), zakażenie bakteryjne lub mieszane w przypadku osób z obniżoną odpornością,
- Schorzenia dermatologiczne, np. łuszczyca, liszaj płaski, egzema, AZS,
- Chrobry ogólnoustrojowe, tj. nadczynność i niedoczynność tarczycy, anemia, cukrzyca, toczeń, układowy, twardzina, zaburzenia krążenia obwodowego,
- Kontakt z detergentami, rozpuszczalnikami i środkami czyszczącymi,
- Częsty kontakt ze środkami do stylizacji paznokci (akryl, żel, zmywacze z acetonem),
- Długotrwałe moczenie paznokci w wodzie,
- Działanie niektórych leków, m.in. doksycyklina, fluorochinolony, cytostatyki stosowane w chemioterapii, retinoidy, wykorzystywane w leczeniu trądziku, olanzapina, doustne środki antykoncepcyjne (często w wyniku reakcji fototoksycznej)
- Czynniki środowiskowe, tj. nadmierna ekspozycja na światło UV (szczególnie w połączeniu z substancjami o działaniu fotouczulającym) i ekstremalne temperatury i wilgotność.
Zakażenie bakteryjne lub grzybiczne paznokci może rozwinąć się wtórnie do onycholizy spowodowanej np. przez czynnik mechaniczny lub chemiczny, bądź też onycholiza paznokci pojawia się na skutek rozwoju infekcji. Bardzo ważne jest poznanie przyczyny odklejenia paznokcia, ponieważ tylko wówczas możliwe będzie właściwe jej leczenie.
Onycholiza a grzybica - czy onycholiza to grzybica paznokci?
Dość często grzybica paznokci mylona jest z onycholizą. Dość mocno utarło się, że każda zmiana zabarwienia, struktury, czy odkształcenie płytki, ma związek z infekcją grzybiczą. Nie jest to jednak prawdą. Schorzenia paznokcia mogą mieć różną etiologię, a zmieniona chorobowo płytka wymaga odpowiedniej diagnostyki. Należy jednak pamiętać, że grzybica i onycholiza mogą występować razem, ale odwarstwianie płytki paznokcia stanowi objaw, a grzybica to choroba wywołana przez drobnoustroje. Ich rozróżnienie jest bardzo ważne, ponieważ warunkuje odpowiednie, a tym samym skuteczne leczenie.
Jak przebiega diagnostyka onycholizy? Do jakiego lekarza zgłosić się z problemem?
Gdy płytka paznokcia odkleja się od łożyska, ważne jest ustalenie przyczyny tego zaburzenia. W pierwszej kolejności wszelkie schorzenia paznokci warto skonsultować z lekarzem dermatologiem. Natomiast jeśli będzie on podejrzewał ogólnoustrojową przyczynę onycholizy, wówczas może skierować pacjenta na dalsze konsultacje, chociażby do endokrynologa, czy reumatologa.
Jeśli przyczyny onycholizy paznokci mają związek z urazem i zlokalizowane są na stopach, pomocy można szukać również u podologa.
W pierwszej kolejności diagnostyka onycholizy opiera się na wywiadzie lekarza z pacjentem. Znaczenie mają takie aspekty jak:
- Kiedy pojawiły się zmiany na paznokciach?
- Jak szybko postępował proces oddzielania się płytki od łożyska?
- Ile paznokci jest zajętych?
- Czy miały miejsce urazy mechaniczne, narażenie na czynniki chemiczne?
- Jakie obserwuje się dodatkowe dolegliwości?
- Czy pacjent cierpi na jakieś choroby przewlekłe?
- Czy pacjent stosuje/stosował jakieś leki, jeśli tak to jakie?
- W jaki sposób pacjent pielęgnuje paznokcie?
Podczas badania fizykalnego dermatolog ocenia wygląd i stan paznokci. Znaczenie mają kolor, kształt, grubość, czy stopień odklejenia. Ważne są również ocena symetryczności oraz kontrola skóry wokół paznokci. W określonych sytuacjach wykonuje się badania mykologiczne lub bakteriologiczne. Ważne są także badania krwi pozwalające sprawdzić stężenie hormonów tarczycy, żelaza, czy glukozy.
Szybka diagnostyka onycholizy jest bardzo ważna, ponieważ pozwala stwierdzić, czy zmiana na paznokciu jest niezakaźna, czy ma ona związek z infekcją, która może się rozprzestrzeniać. Ponadto im szybciej zostanie wdrożone leczenie przyczynowe, tym większa szansa na skrócenie czasu potrzebnego na regenerację paznokcia. Jeśli proces nie zostanie zahamowany, płytka paznokcia może odklejać się dalej, powodując deformacje i prowadzić do trwałego uszkodzenia płytki paznokcia.
Jak przebiega leczenie onycholizy?
Leczenie onycholizy zależy zarówno od przyczyny odklejenia paznokcia, stopnia postępu zmian oraz występowania ewentualnego wtórnego zakażenia. Opiera się ono na usunięciu danej przyczyny, jeśli jest to możliwe, oraz regeneracji płytki paznokcia i łożyska. Wyleczony paznokieć jest wtedy, gdy odrośnie on w całości, co jest procesem długotrwałym.
Farmakologiczne metody leczenia onycholizy
Nie zawsze leczenie farmakologiczne jest konieczne. Jeśli onycholiza wywołana jest przez uraz mechaniczny, wówczas stopniowo delikatnie skraca się oderwaną od łożyska część paznokcia, chroni się go przed kolejnymi uszkodzeniami i stawia się na regenerację i odżywienie płytki paznokciowej. W tym celu sprawdzą się odżywki do paznokci zawierające w swoim składzie m.in. olejek rycynowy, arganowy, bądź z wiesiołka, ceramidy, witaminy A i E. Preparaty tego typu dostępne są w formie lakieru, serum lub płynu do nakładania pędzelkiem na zmienioną płytkę paznokciową. Alternatywę stanowi preparat w formie maści o działaniu regeneracyjnym- NormaNail. W przypadku poważniejszych zmian przebiegających z dolegliwościami bólowymi lub z krwiakiem konieczna może okazać się interwencja chirurgiczna, polegająca na usunięciu części paznokcia. Niekiedy zalecane jest również delikatne czyszczenie przestrzeni pod paznokciem, bez jego agresywnego podważania.
Natomiast, gdy onycholiza paznokci spowodowana jest infekcją, bądź wtórnie doszło do rozwoju zakażenia, wówczas konieczne jest leczenie grzybicy paznokci lub antybiotykoterapia. Zwalczanie infekcji grzybiczej polega na stosowaniu miejscowych lakierów zawierających substancje przeciwgrzybicze (amorolfina, cyklopiroks). Wiele lakierów do paznokci tego typu dostępnych jest w aptece bez recepty. Przykładowe preparaty przeciwgrzybicze do paznokci to m.in. Pirolam lub Amorolak. W przypadku zaawansowanej onycholizy paznokci, wymagającej leczenia przeciwgrzybiczego stosuje się natomiast leczenie doustne, niekiedy równolegle jest ono prowadzone z terapią miejscową. Wówczas specjalista dobiera odpowiednie leki przeciwgrzybicze, które dostępne są na receptę (itrakonazol, flukonazol, czy terbinafinę). Ze względu na słabą penetrację substancji do płytki paznokciowej leczenie trwa zwykle kilka tygodni. Grzybica paznokci ma tendencję do nawracania, więc bardzo ważna jest w przypadku tego schorzenia profilaktyka. Leczenie infekcji paznokcia wywołanej przez bakterię- pałeczkę ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) wymaga z kolei zastosowania antybiotyku. Tego typu środki dostępne są jednak tylko na receptę. To lekarz decyduje o tym, jaki antybiotyk i w jakiej postaci zaordynować pacjentowi. Leczenie infekcji paznokcia obejmuje również stosowanie środków antyseptycznych. Zaleca się zatem moczenie paznokci w lekko różowym roztworze nadmanganianiu potasu, 2-3% roztworze kwasu octowego lub preparacie z octenidyną, a następnie ich dokładne wysuszenie.
Ogólnoustrojowe przyczyny onycholizy paznokci wymagają odpowiedniego leczenia choroby podstawowej i jednoczesnego odżywiania i pielęgnacji paznokci. Natomiast onycholiza polekowa wymaga rozważenia zmiany strategii leczenia. W przypadku wielu farmaceutyków należy pamiętać, że odwarstwianie płytki paznokcia następuje w wyniku reakcji fotouczulającej, więc należy unikać ekspozycji na promieniowanie UV.
Onycholiza – leczenie domowe
Domowe leczenie onycholizy nie zastąpi specjalistycznej terapii, ale jest również bardzo ważne, ponieważ może ono przyspieszyć gojenie, chronić przed infekcjami i zmniejszyć ryzyko nawrotów. Dlatego jeśli zauważymy, że płytka paznokcia odkleja się od łożyska, należy obserwować, jak zmienia się paznokieć. Zmiana zabarwienia płytki paznokcia, zaczerwienienie wokół paznokciowych, zajęcie kilku paznokci oraz inne niepokojące objawy mogą świadczyć, że doszło do zakażenia, bądź problemem jest choroba ogólnoustrojowa, więc wówczas konieczna będzie konsultacja z lekarzem.
Leczenie onycholizy domowymi sposobami obejmuje:
- Delikatne skracanie paznokcia, co pozwoli uchronić przed pogłębianiem uszkodzenia,
- Unikanie częstego moczenia paznokci,,
- Rezygnacja z malowania, nakładania tipsów, żelu hybrydy,
- Ochrona paznokci przed urazami,
- Stosowanie środków odkażających dostępnych w aptekach, które zabezpieczą przed rozwojem zakażenia, np. płyn octenisept lub olejek z drzewa herbacianego.
- Wcieranie w płytkę paznokciową odżywczych preparatów, które pozwolą na jej wzmocnienie i regenerację, np. olejek rycynowy, oliwa z oliwek, olej z wiesiołka lub dostępne na rynku odżywki do paznokci,
- Sięganie po preparaty odżywiające paznokcie od środka zawierające biotynę (np. Biotebal), cynk, krzem, witaminę E, czy keratynę,
- Kąpiel paznokci, która pozwala je zregenerować i zadziałać przeciwdrobnoustrojowo, np. ciepła woda + sól Epsom lub sól morska, czy napar z nagietka lub rumianku.
Ile trwa leczenie onycholizy?
Aby paznokieć był zdrowy, musi on odrosnąć w całości. Proces ten może trwać nawet kilka miesięcy. Zajmuje on około pół roku w przypadku dłoni, a 12-18 miesięcy jeśli chodzi o paznokcie stóp. Zaawansowana onycholiza paznokci, kiedy doszło do odejścia płytki od łożyska na ponad połowie jego długości i często zajętych jest kilka paznokci rąk i stóp, wymaga znacznie dłuższego procesu gojenia, a też ryzyko powikłań jest wówczas większe. Uchwycenie zmiany na początku procesu znacznie skraca okres zdrowienia.
Jak dbać o zdrowie paznokci?- profilaktyka onycholizy
Mając na uwadze zdrowie paznokci, warto zadbać o ich ochronę przed uszkodzeniami i infekcjami. Zdrowy wygląd płytki paznokcia pozwala zachować:
- Unikanie wilgoci, która sprzyja rozwojowi drobnoustrojów chorobotwórczych, pranie ręczne i mycie naczyń najlepiej wykonywać w rękawicach ochronnych, również ze względu na niekorzystny wpływ detergentów,
- Regularne skracanie paznokci,
- Nieobgryzanie paznokci,
- Korzystanie jedynie z odpowiednio wysterylizowanych akcesoriów do pielęgnacji paznokci i skóry wokół,
- Ograniczanie długotrwałego noszenia hybryd i żelu, ponieważ zmniejszają one dostęp powietrza, konieczna jest czasowa regeneracja płytki,
- Stosowanie zmywaczy do paznokci bez acetonu, który może generować wysuszenie i uszkodzenia płytki paznokciowej,
- Noszenie luźnego obuwia, pozwalającego na wentylację stopy.
Dla zachowania dobrego stanu paznokci ważna jest również odpowiednia dieta. Powinna być ona bogata w białko, cynk, krzem, żelazo, witaminy A, C, E i z grupy B oraz wodę. Właściwe nawodnienie pozwala zachować elastyczność płytki paznokciowej.
Onycholiza na paznokciach rąk i stóp- skutki nieleczenia i możliwe powikłania
Jeśli proces odklejania się płytki paznokciowej od łożyska będzie postępował, może dojść do całkowitej utraty paznokcia lub ograniczenia jego funkcjonalności, co z kolei będzie skutkowało zwiększoną wrażliwością na urazy i bólem. Zaawansowana onycholiza paznokci może generować również zmiany kształtu paznokcia, przebudowę łożyska, jak i powstanie trwałych przebarwień. Należy również pamiętać, że do powikłań onycholizy zalicza się także wtórne infekcje grzybicze i bakteryjne, które wymagają długotrwałego leczenia.
Jeśli łożysko zostanie uszkodzone, odklejanie się paznokcia może powtarzać się nawet przy niewielkich urazach, co będzie generowało kolejne problemy. Warto zatem już na wczesnym etapie zatrzymać objawy onycholizy paznokci i zahamować ich postęp.
FAQ – szybkie odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące onycholizy
Onycholiza paznokci to wbrew pozorom dość rozpowszechniony problem, szczególnie wśród pań. Stąd też na jej temat pojawia się wiele pytań i wątpliwości. Oto odpowiedzi na najczęstsze z nich.
Jak powinna wyglądać pielęgnacja paznokci z onycholizą?
Paznokcie powinny być utrzymane w suchości i czystości, obcinane na krótko. W miarę możliwości należy chronić je przed urazami i nie narażać na czynniki chemiczne, dlatego prace w domu i ogrodzie najlepiej wykonywać w rękawiczkach. Ważne jest również dbanie o odżywienie płytki paznokciowej poprzez stosowanie kremów i olejków odżywczych.
Czy można malować paznokcie z onycholizą?
Nie zaleca się malowania paznokci lakierami szczególnie hybrydowymi czy żelowymi w trakcie leczenia onycholizy. Ma to związek z tym że tego typu środki mogą dodatkowo podrażniać płytkę i łożysko, utrudnić obserwację postępów leczenia i stwarzać środowisko sprzyjające rozwojowi drobnoustrojów. Wyjątek stanowią przeciwgrzybicze lakiery do paznokci stosowane w celach leczniczych.
Czy onycholiza zniknie sama?
Jeśli płytka paznokciowa oddzieli się od łożyska na skutek jednorazowego urazu, nie dojdzie do rozwoju wtórnego zakażenia i zmiana jest niewielka, wówczas po kilku, a nawet kilkunastu miesiącach może odrosnąć zdrowy paznokieć. W innym wypadku onycholiza wymaga specjalistycznego leczenia i wyeliminowania jej przyczyny, ponieważ problem będzie nawracał lub się pogłębiał.
Czy onycholiza jest zaraźliwa?
Sama onycholiza nie jest zaraźliwa, ponieważ to objaw, a nie choroba. Zaraźliwe mogą być jednak infekcje wtórne towarzyszące onycholizie, np. grzybica paznokci lub zakażenia bakteryjne. W takich przypadkach możliwe jest przeniesienie drobnoustrojów na inne osoby lub własne zdrowe paznokcie.
Czy onycholiza po hybrydzie to częsta przypadłość?
Niestety ze względu na rozpowszechnienie stylizacji paznokci onycholiza po hybrydzie lub żelu stała się częstym problemem. Ma to związek z narażeniem płytki na działanie czynników mechanicznych i chemicznych związanych z częstą zmianą stylizacji, stosowaniem inwazyjnych zmywaczy, niewłaściwe techniki manicure, prowadzące do uszkodzenia macierzy paznokcia. Warto pamiętać, że powrót paznokcia do pełnej kondycji wymaga kilkumiesięcznej przerwy od stylizacji.
Powstawanie onycholizy paznokci to coraz częstsza przypadłość, zwłaszcza wśród pań, które regularnie korzystają z zabiegów stylizacji paznokci. Stanowi ona objaw mechanicznego, infekcyjnego, dermatologicznego lub ogólnoustrojowego uszkodzenia płytki paznokciowej. Jeśli proces ten nie zostanie szybko zahamowany, a przyczyny wyeliminowane, wówczas może dojść do rozwoju poważniejszych powikłań związanych z utratą paznokcia lub upośledzeniem jego funkcjonalności. Warto zatem regularnie dbać o zdrowie paznokci i odpowiednio reagować na wszelkie niepokojące zmiany.
