Konopie medyczne coraz częściej stają się elementem nowoczesnej terapii – od leczenia bólu przewlekłego, przez psychiatrię, po opiekę paliatywną i onkologię. W materiale przedstawiamy europejskie i polskie wskazania do ich stosowania, aktualny stan badań naukowych oraz izraelski model wdrożenia terapii konopnej, który pokazuje, jak połączyć regulacje prawne, edukację i realne korzyści kliniczne dla pacjentów.
Spis treści:
- Wskazania do stosowania konopi medycznych: podejście europejskie i polska praktyka
- Rozwój badań i przyszłość dla zastosowań konopi
- Implementacja programu konopnego w Izraelu
Wskazania do stosowania konopi medycznych: podejście europejskie i polska praktyka
Zobacz film, w którym dr Schmulewitz wyjaśnia, przy jakich schorzeniach, w poszczególnych krajach, zaleca się stosowanie konopi. Omawia też, jakie są szczególne korzyści ze stosowania terapii konopnej w medycynie paliatywne i onkologii.
W Europie nie istnieją jednolite regulacje dotyczące stosowania konopi medycznych. Każde państwo ustala je indywidualnie. Część krajów, m.in. Polska i Niemcy, dopuściła ich użycie, zapewniając dostęp poprzez recepturę apteczną. Konopie mogą przepisywać nie tylko specjaliści, lecz także lekarze POZ. Najczęstsze wskazania do ich stosowania w Europie to: ból przewlekły (zwłaszcza neuropatyczny), spastyczność w stwardnieniu rozsianym, niektóre postacie padaczki dziecięcej (zespoły Dravet i Lennoxa-Gastauta), a także choroby onkologiczne i opieka paliatywna.
Pojawia się jednak coraz więcej nowych wskazań terapeutycznych dla konopi medycznych. Jednym z kluczowych jest przewlekły ból, zwłaszcza neuropatyczny. Pacjenci sięgają po nie także w celu złagodzenia objawów towarzyszących bólowi, jak zaburzenia snu. U wielu osób powstaje błędne koło: ból uniemożliwia sen, a brak snu nasila cierpienie. Dlatego tak istotne jest zastosowanie środka, który nie tylko uśmierza ból, ale też łagodzi niepokój i sprzyja spokojnemu zasypianiu.
W 2017 roku Amerykańska Narodowa Akademia Nauk przeprowadziła badanie, które jednoznacznie potwierdziło skuteczność konopi w leczeniu przewlekłego bólu. Wykazano również, że stosowanie konopi może ograniczyć uzależnienie od opioidów, umożliwiając redukcję dawek tych silnych leków. To niezwykle ważne, ponieważ powinny być one stosowane głównie w bólu ostrym, a w przypadku bólu przewlekłego – w jak najmniejszym zakresie ze względu na ryzyko działań niepożądanych. Konopie stanowią więc bezpieczną alternatywę lub uzupełnienie terapii, pomagając zmniejszyć ilość przyjmowanych opioidów i poprawić komfort życia pacjentów.
Innym ważnym wskazaniem do stosowania konopi medycznych jest stwardnienie rozsiane. W leczeniu spastyczności stosuje się tu lek sativex, zatwierdzony w tej jednostce chorobowej. Problemem jest jednak jego forma, spray zawierający alkohol, który powoduje silną suchość w ustach i dyskomfort. Choć wielu pacjentów dobrze reaguje na obecną w nim proporcję CBD do THC 1:1, woli przyjmować leki recepturowe w tej samej proporcji, w formie roztworu olejowego podawanego podjęzykowo. W Polsce lekarz może przepisać obie formy, dlatego kluczowa jest rola farmaceuty, który doradzi pacjentowi najlepszy sposób stosowania konopi. Równie istotne są kompetencje pielęgniarek – dlatego tak ważne jest, by odbywały profesjonalne szkolenia z terapii konopiami.
Prawdziwym zadaniem lekarza jest jednak upewnienie się, że przepisany lek ma rzeczywiste uzasadnienie, ponieważ konopie mogą wchodzić w interakcje z innymi preparatami. Receptory układu endokannabinoidowego występują w całym organizmie, a ich aktywność zmienia się w zależności od wielu czynników. Na przykład podczas owulacji obserwuje się gwałtowny wzrost liczby receptorów kannabinoidowych w jajnikach. Ich poziom zależy także od pory roku, etapu życia czy pracy tarczycy – kannabinoidy mogą bowiem wpływać na wydzielanie hormonu TSH. Oddziałują na liczne narządy, dlatego lekarz powinien dokładnie przyjrzeć się pacjentowi, jego potrzebom i stanowi zdrowia, by dobrać odpowiednią terapię. Leczenie należy zaczynać od małych dawek, stopniowo je zwiększać i regularnie kontrolować efekty, opierając się na informacjach zwrotnych od pacjenta.
Kolejnym wskazaniem do stosowania konopi jest padaczka, temat wciąż budzący kontrowersje w Polsce. Polskie apteki nie mają bowiem dostępu do oficjalnie zarejestrowanych preparatów broad spectrum, czyli pozbawionych THC, a bogatych w CBD. Dostępne są jedynie ekstrakty full spectrum, zawierające wysokie stężenie THC lub zrównoważone proporcje CBD i THC. Brakuje natomiast ekstraktów CBD. Choć rynek suplementów diety bogatych w CBD jest bardzo rozwinięty, nie zastępują one leków konopnych o potwierdzonym działaniu klinicznym. Podobny problem występuje w Izraelu, gdzie niewielka ilość THC w produktach full spectrum nie stanowi przeciwwskazania – nawet w terapii dzieci. Warto dodać, że rejestracja leku opartego wyłącznie na CBD (jak epidiolex w USA) wynikała z uwarunkowań amerykańskiego rynku, a nie z przewagi terapeutycznej izolatu. Badania wskazują, że preparaty full spectrum są skuteczniejsze, ponieważ ten sam efekt można osiągnąć przy niższych dawkach CBD. Stosowanie bardzo wysokich dawek izolatu może bowiem prowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby. Dlatego w terapii padaczki najlepiej sprawdzają się produkty full spectrum o jak najniższej zawartości THC.
Pamiętajmy, że już na początku lat 80. prof. Raphael Mechoulam, pionier badań nad konopiami, wraz z zespołem brazylijskich naukowców prowadził i finansował badania nad zastosowaniem CBD w leczeniu padaczki. Wyniki były spektakularne: u pacjentów obserwowano wyraźną poprawę po podaniu kannabidiolu. Mimo to zatwierdzenie leku zajęło ponad 30 lat. Co więcej, obecnie zarejestrowany preparat jest bardzo kosztowny, choć jakościowo nie różni się od leku sporządzanego w aptece. Dlatego receptura apteczna w tym przypadku sprawdza się znakomicie, pod warunkiem stosowania możliwie niskiej dawki THC.
Konopie znajdują też szerokie zastosowanie w onkologii: pomagają łagodzić skutki uboczne chemioterapii i wspierają pacjentów w opiece paliatywnej. Celem tej terapii nie jest wyleczenie raka, lecz poprawa jakości życia, czyli zmniejszenie lęku, poprawa snu, apetytu i samopoczucia. Dzięki temu pacjenci mogą utrzymać masę mięśniową i uniknąć kacheksji (wycieńczenia), częstej w przebiegu chorób nowotworowych. W takich przypadkach konopie powinny być standardowym elementem terapii wspomagającej. Liczne badania potwierdzają, że ich stosowanie wyraźnie redukuje niepokój i poprawia komfort życia osób zmagających się z nowotworem.
W opiece paliatywnej konopie mogą odegrać szczególnie ważną rolę, zwłaszcza w łagodzeniu objawów, jak pobudzenie ruchowe u pacjentów z chorobą Alzheimera – obszar ten wciąż wymaga dalszych badań. W domach opieki to jeden z poważniejszych problemów, często leczony silnymi lekami przeciwpsychotycznymi, które mogą znacząco obciążać organizm pacjenta. Tymczasem konopie potrafią skutecznie obniżać niepokój, poprawiając jednocześnie komfort życia zarówno chorych, jak i personelu opiekuńczego.
Preparaty konopne znajdują też zastosowanie u osób z HIV/AIDS, pomagając zapobiegać utracie masy ciała i pobudzać apetyt. To tzw. efekt munchies, czyli wzmożona ochota na jedzenie. W tym wskazaniu konopie przynoszą istotne korzyści terapeutyczne. Warto pamiętać, że istnieje zarejestrowany lek, dronabinol (THC), stosowany m.in. w zapobieganiu wymiotom i zaniku mięśni u pacjentów onkologicznych, który można bezpiecznie wykorzystywać także w podobnych przypadkach klinicznych.
Rozwój badań i przyszłość dla zastosowań konopi
Obejrzyj film, gdzie omawia się potencjał zastosowania konopi w leczeniu psychiatrycznym, np. w przypadku PTSD oraz zaburzeń osobowości.
Współczesne badania nad konopiami coraz częściej koncentrują się na ich potencjalnych zastosowaniach w psychiatrii. Naukowcy analizują ich wpływ, m.in. w terapii PTSD, zaburzeń osobowości typu borderline, spektrum autyzmu, stanów lękowych i problemów ze snem. Receptory CB1, na które głównie oddziałuje THC, występują w dużym natężeniu w mózgu, dlatego prowadzone są liczne badania nad ich rolą w regulacji emocji i procesów poznawczych. Podczas stanów zapalnych w mózgu aktywują się również receptory CB2, co może wpływać na rozwój objawów neurologicznych i psychicznych. Oddziaływanie konopi na oba typy receptorów – CB1 i CB2 – otwiera nowe możliwości terapeutyczne w leczeniu zaburzeń psychicznych i neurozapalnych. Najwięcej uwagi poświęca się obecnie zespołowi stresu pourazowego (PTSD), ale obiecujące wyniki uzyskuje się także w terapii lęku i bezsenności. W jednym z badań z udziałem dzieci ze spektrum autyzmu wykazano znaczną poprawę jakości ich życia oraz funkcjonowania ich rodzin po zastosowaniu preparatów CBD.
Wielu z tych pacjentów cierpiało również na padaczkę, jednak po podaniu CBD odnotowano poprawę jakości życia, głównie dzięki redukcji uczucia niepokoju. Prowadzono też badania nad zastosowaniem CBD u osób z osobowością borderline. Obecnie realizuje się wiele badań psychiatrycznych, a w przypadku fibromialgii, choroby leczonej zarówno przez psychiatrów, jak i reumatologów, również obserwuje się wyraźne korzyści ze stosowania konopi.
Zaburzenia gastroenterologiczne to kolejny obszar zastosowania konopi, ponieważ receptory CB2 występują we wszystkich komórkach odpornościowych, a CBD oddziałuje bezpośrednio na te komórki. Dzięki temu CBD może wspierać leczenie chorób autoimmunologicznych, jak choroba Crohna. Konopie wpływają także na mikrobiom jelitowy, który odgrywa kluczową rolę w interakcji między układem odpornościowym a organizmem. Stosowanie konopi przynosi tu korzystne efekty, choć reakcje mogą różnić się w zależności od indywidualnych uwarunkowań pacjenta.
Wszystkie te wskazania wymagają jeszcze lepszego udokumentowania, aby precyzyjnie określić, kiedy i jak stosować konopie. Zasada „start low, go slow” sprawdza się w każdej terapii i pozostaje bezpieczna nawet w chorobach przewlekłych, w których stosowanie konopi budzi ostrożność, jak niewydolność serca, stany lękowe, bezsenność czy depresja. W praktyce trudno jednak wskazać schorzenia, w których konopie nie mogłyby znaleźć zastosowania.
Implementacja programu konopnego w Izraelu
Zobacz film opowiadający o historii medycyny konopnej w Izraelu: gdzie udało się przejść od nieufności do szerokiego zastosowania takiej terapii, także u seniorów.
Jak wygląda praktyczne zastosowanie konopi medycznych, pokazuje przykład Izraela, kraju, który od lat 60. prowadzi pionierskie badania w tej dziedzinie. Do 2000 roku powstał tam rządowy program wsparcia, w ramach którego pacjenci z określonymi schorzeniami mogli otrzymywać konopie pod kontrolą lekarza. Program ten rozwija się do dziś i uznawany jest za model łączący skuteczne regulacje prawne z innowacjami terapeutycznymi. Jednym z inspirujących przykładów jest działalność pielęgniarek zrzeszonych w organizacji medycznej NiaMedic, które wspierają pacjentów w podeszłym wieku. Wielu z nich cierpiało na przewlekły ból i inne dolegliwości, nie biorąc wcześniej pod uwagę konopi jako formy leczenia. Dopiero dzięki profesjonalnej opiece i edukacji zaczęli dostrzegać ich terapeutyczny potencjał. Pielęgniarki uczyły seniorów, jak bezpiecznie stosować konopie, co samo w sobie było zaskakujące. Prowadziły zajęcia, podczas których pacjenci w wieku 70, 80, a nawet 90 lat uczyli się, jak prawidłowo przygotować papierosa konopnego, zapalić go, bezpiecznie się zaciągać i samodzielnie dawkować. Efekty okazały się imponujące: wielu pacjentów odczuło wyraźną ulgę w bólu, poprawę snu i apetytu, a także mogło ograniczyć stosowanie opioidów i leków nasennych. Sukces tego programu odbił się szerokim echem społecznym i sprawił, że izraelski rząd zaczął stopniowo rozszerzać listę wskazań do terapeutycznego zastosowania konopi.
Początkowo konopie stosowano w Izraelu u pacjentów onkologicznych, a następnie u osób starszych. Inicjatywa ta nie wyszła od naukowców, lecz oddolnie, od grup wsparcia, które dążyły do wprowadzenia konopi do praktyki medycznej, by realnie pomóc pacjentom. Z początku lepiej przyjęły ją pielęgniarki niż lekarze, jednak z czasem także środowisko lekarskie przekonało się do skuteczności terapii, obserwując pozytywne efekty u swoich podopiecznych. W 2000 roku powstała w izraelskim Ministerstwie Zdrowia specjalna grupa ekspertów ds. konopi, o nazwie Yakar, której zadaniem było opracowanie wytycznych i uregulowanie zasad ich stosowania.
Jako pierwszy powstał przewodnik pod nazwą Green Book - Zielona Księga, kliniczny przewodnik dla lekarzy, zawierający zasady rozpoczęcia terapii konopnej oraz listę bezpiecznych produktów wytwarzanych zgodnie ze standardami GMP. Jego celem było edukowanie lekarzy, farmaceutów i pielęgniarek. Mieścił zalecenia dotyczące maksymalnych dawek dla pacjentów, wskazań terapeutycznych oraz odpowiednich form leków, w zależności od schorzenia. Z czasem stał się swoistą „biblią” konopi medycznych w Izraelu. Przedtem, przed rozpoczęciem terapii, każdy lekarz musiał przejść specjalne szkolenie i uzyskać certyfikat uprawniający do przepisywania konopi, podobnie jak pielęgniarki – również one musiały zdobyć odpowiednie kwalifikacje.
W Izraelu konopie przestały być tematem tabu, a pacjenci, w tym także seniorzy, coraz częściej korzystają z tej formy terapii. Kluczową rolę odegrała edukacja – nie tylko lekarzy, lecz także całego społeczeństwa. Zrozumienie, że stosowanie konopi jest uregulowane prawnie, pozwoliło przełamać lęk przed utożsamianiem ich z narkotykiem. Izraelski program konopny rozpoczął się oddolnie – od pacjentów, następnie włączyły się pielęgniarki i osoby chcące nieść pomoc, a dopiero później do działania przystąpił rząd, pod naciskiem opinii publicznej. Duże znaczenie miał także scentralizowany system opieki zdrowotnej w Izraelu, który ułatwił opracowanie jednolitych wytycznych, prowadzenie szkoleń i rozwój świadomości wśród wszystkich uczestników terapii.
